Το Ισραήλ, έχοντας επενδύσει στην εκπαίδευση, στην επιστημονική έρευνα και στη νεολαία, κατάφερε να αναδειχθεί σε υπερδύναμη γνώσης.
Ένα από τα πιο δημοφιλή ανέκδοτα που μπορεί να ακούσει κάποιος στο Ισραήλ από τους ίδιους τους Ισραηλινούς, έχει να κάνει με τον Μωυσή. Αφού περιπλανήθηκε με το λαό του πολλά χρόνια στην έρημο, βρήκε το μόνο μέρος στη Μέση Ανατολή… χωρίς πετρέλαιο! Όταν το σύγχρονο κράτος του Ισραήλ ιδρύθηκε μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο στην ιστορική πατρίδα του εβραϊκού έθνους, κληρονόμησε μια σχετικά άγονη έκταση χωρίς κανένα αξιοσημείωτο ορυκτό ή φυσικό πλούτο.
Η Γη της Επαγγελίας της Αγίας Γραφής αποδείχθηκε μεγάλος Γολγοθάς για τα εκατομμύρια των Εβραίων που επαναπατρίστηκαν στο Ισραήλ απ’ όλο τον κόσμο και που σήμερα συνθέτουν το πολύχρωμο μωσαϊκό του σύγχρονου ισραηλινού λαού. Παρ’ όλα αυτά, μέσα από δεκαετίες διαρκούς πολέμου και στρατιωτικού ανταγωνισμού με τις γειτονικές αραβικές χώρες, οι Ισραηλινοί κατάφεραν να μετατρέψουν τη χώρα τους σ’ ένα ευνομούμενο ευρωπαϊκό κράτος στην καρδιά της Μέσης Ανατολής. Αυτό όμως που κάνει το Ισραήλ ακόμα πιο ξεχωριστό είναι τα επιτεύγματά του στο χώρο της επιστημονικής και τεχνολογικής έρευνας.
Μέλι και Γάλα
«Στην Αγία Γραφή η Γη της Επαγγελίας αναφέρεται ως η γη του μελιού και του γάλακτος» μου είπε η καθηγήτρια στο Ινστιτούτο Βάισμαν κα Μικάλ Σουόρτζ, από τις επιφανέστερες νευροβιολόγους του κόσμου. «Ίσως πριν από 3.000 χρόνια το μέλι και το γάλα να είχαν σημαντική οικονομική αξία, όχι όμως και στον 21ο αιώνα!» συμπληρώνει. Σήμερα η κα Σουόρτζ διεξάγει μια πρωτοποριακή έρευνα στις θεραπείες των νευροεκφυλιστικών ασθενειών όπως η νόσος Αλτσχάιμερ. Το Ινστιτούτο Βάισμαν, όπου εργάζεται (βλ. πλαίσιο), είναι ένα από τα σημαντικότερα επιστημονικά κέντρα παγκοσμίως και ανταγωνίζεται με επιτυχία ακόμα και τα πιο κορυφαία αμερικανικά ιδρύματα. Πώς τα κατάφεραν τόσο καλά οι Ισραηλινοί μέσα σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα;Στο υπουργείο Εμπορίου συνάντησα τον κο Γεσιέλ Ασσιά, γενικό διευθυντή στο Ινστιτούτο Εξαγωγών και Διεθνούς Συνεργασίας, ο οποίος μου έδειξε ένα πολύ ενδιαφέρον γράφημα. Το τελευταίο έκανε μια σύγκριση ανάμεσα στις εξαγωγές πορτοκαλιών και στις εξαγωγές προϊόντων υψηλής τεχνολογίας. Από το 1996 και μετά, τα προϊόντα υψηλής τεχνολογίας κυριολεκτικά «απογειώθηκαν». Σήμερα αντιστοιχούν σε έσοδα της τάξης των δέκα δισεκατομμυρίων δολαρίων, δεκαπλάσια αξία από εκείνη που αποφέρουν στο Ισραήλ οι εξαγωγές πορτοκαλιών.
«Επενδύσαμε στο μυαλό των ανθρώπων» μου εξηγεί. «Άλλωστε στο Ισραήλ δεν έχουμε και τίποτε άλλο εκτός από μυαλό και ιδέες!». Για του λόγου το αληθές, το Ισραήλ είναι η χώρα με το υψηλότερο ποσοστό επένδυσης στην έρευνα και στην ανάπτυξη. Για την ακρίβεια, οι Ισραηλινοί ξοδεύουν το 4,5% του Εθνικού Ακαθάριστου Προϊόντος της χώρας τους στην έρευνα, όταν ο μέσος όρος στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι 2% – στην Ελλάδα είναι μόλις 0,6%, το χαμηλότερο στην Ευρώπη.
Ιδέες με… πατέντα!
Επενδύοντας σε στρατηγικούς τομείς της έρευνας, αναπτύσσοντας τα πανεπιστημιακά και ερευνητικά τους κέντρα, δίνοντας ισχυρά κίνητρα σε σημαντικούς επιστήμονες να επαναπατριστούν και διατηρώντας ένα αυστηρό σύστημα αξιοκρατίας, το κράτος κατοχυρώνει κάθε χρόνο το μεγαλύτερο αριθμό από πατέντες τεχνολογικά προηγμένων προϊόντων στον κόσμο μετά τις ΗΠΑ.Αξιοποιώντας αποτελεσματικά τους μηχανισμούς χρηματοδότησης από καινοτόμα κεφάλαια, οι ιδέες που παράγονται στα πανεπιστήμια βρίσκουν γρήγορα το δρόμο τους προς την εμπορική εκμετάλλευση. Αυτή τη στιγμή το Ισραήλ διαθέτει τον υψηλότερο αριθμό νέων εταιρειών καινοτομίας. Ιατρικά συστήματα, λογισμικό, τηλεπικοινωνίες, βιομηχανικοί εξοπλισμοί καθώς και συστήματα άμυνας και ασφάλειας είναι από τους πιο σημαντικούς τομείς στους οποίους δραστηριοποιούνται οι ισραηλινές εταιρείες υψηλής τεχνολογίας.
Ο ρόλος της άμυνας
«Πατήρ πάντων πόλεμος», έλεγε ο Ηράκλειτος. Το Ισραήλ, αγωνιζόμενο για την επιβίωσή του, συχνά με μεθόδους που προκαλούν το κοινό αίσθημα στην Ευρώπη, ανέπτυξε σημαντικά την αμυντική του βιομηχανία. Εφαρμογές και καινοτομίες που ξεκινούν ως οπλικά συστήματα γίνονται εμπορικές εφαρμογές. Μάλιστα το ίδιο το κράτος παροτρύνει τους μηχανικούς και τους σχεδιαστές των αμυντικών συστημάτων να μεταφέρουν τις εφευρέσεις τους στην πολιτική ζωή, μετατρέποντάς τες σε μη στρατιωτικές εφαρμογές και προϊόντα.Σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη των καινοτόμων ισραηλινών προϊόντων παίζει και η ιδιαίτερη σχέση ανάμεσα στο Ισραήλ και στις Ηνωμένες Πολιτείες. Πολλές εβραϊκές εταιρείες δραστηριοποιούνται στη μεγάλη αμερικανική αγορά προϊόντων και υπηρεσιών υψηλής τεχνολογίας, αντλώντας πολύτιμα επενδυτικά κεφάλαια από τις αμερικανικές χρηματαγορές.
Μοχλός ανάπτυξης και ειρήνης
Ο συνδυασμός μιας μακροχρόνιας, συνεπούς και διορατικής πολιτικής της ισραηλινής κυβέρνησης, ο αποτελεσματικός τρόπος χρηματοδότησης καινοτόμων ιδεών υψηλού επενδυτικού κινδύνου καθώς και η συνολική επένδυση της ισραηλινής κοινωνίας στο ανθρώπινο κεφάλαιο, ιδιαίτερα στη νεολαία της, έχουν ενορχηστρώσει ένα αληθινό τεχνολογικό θαύμα.Τα επιτεύγματα του Ισραήλ στους τομείς της επιστημονικής και τεχνολογικής έρευνας θα μπορούσαν να βρουν μιμητές κι αλλού. Για παράδειγμα, στη χώρα μας, όπου το ανθρώπινο κεφάλαιο παραμένει ανεκμετάλλευτο και οι ιδέες που παράγονται στα πανεπιστήμια και στα ερευνητικά ιδρύματα καταλήγουν, τις περισσότερες φορές, να παραμείνουν εσαεί ιδέες και μόνο. Ωστόσο αυτό που δίνει μεγάλη ελπίδα για το μέλλον είναι ο ρόλος που θα μπορούσε να παίξει η τεχνολογική δεινότητα του Ισραήλ στην οικονομία και στην ανάπτυξη ολόκληρης της Μέσης Ανατολής.
Αν και κανείς από όσους μίλησα στο Ισραήλ δεν τρέφει αυταπάτες για τις δυσκολίες ανεύρεσης μιας βιώσιμης πολιτικής λύσης στην Παλαιστίνη, οι τελευταίοι μήνες δείχνουν ότι θα πρέπει όλοι μας να αναθεωρήσουμε κάποιες παγιωμένες προκαταλήψεις που έχουμε για τους Άραβες ή τους Ισραηλινούς. Οι εκλογές στο Ιράκ και στην παλαιστινιακή Αρχή, τα λαϊκά συλλαλητήρια στον Λίβανο και ο δημοκρατικός αέρας που αρχίζει να πνέει στις αραβικές χώρες οφείλουν να μας κάνουν πιο αισιόδοξους. Ίσως να μην είναι τελικά απατηλό όνειρο το όραμα για ένα ειρηνικό μέλλον συνύπαρξης και συνεργασίας ανάμεσα σε ένα τεχνολογικά αναπτυγμένο Ισραήλ και στις εκδημοκρατισμένες χώρες των Αράβων. Τελικά ίσως ο Μωυσής να είχε δίκιο που επέλεξε την Παλαιστίνη. Άλλωστε τι προφήτης θα ήταν αν είχε κάνει λάθος…
