Στη ζωή όλων μας πέρασε κάποτε ένα πρόσωπο που μας σημάδεψε. Στην αμερικανική ιστορία τα πρόσωπα αυτά ήταν πολλά. Ηταν ποιητές και πρόεδροι, οραματιστές και δολοφόνοι, αθλητές και ηθοποιοί, μουσικοί, εφευρέτες και θρύλοι. Υπήρξαν κομμάτι του λαού και πρωταγωνίστησαν σε ένα καθαρά λαϊκό μέσο: την αφίσα.
Τώρα η Αμερικανική Εθνική Πινακοθήκη συγκέντρωσε τις 60 πιο αντιπροσωπευτικές και τις παρουσιάζει σε μια έκθεση που θα διαρκέσει ώς τις αρχές του επόμενου χρόνου με τίτλο «Η αφίσα ως πορτρέτο».
Από τις ζωγραφισμένες ανακοινώσεις που βρέθηκαν σε τοίχους της Πομπηίας μέχρι τις ρωμαϊκές πινακίδες που διαφήμιζαν αγώνες μεταξύ μονομάχων και αρματοδρομίες έχουν περάσει πολλές εκατοντάδες χρόνια. Ομως ο σκοπός είναι ίδιος. Να περάσει γρήγορα και κατανοητά ένα μήνυμα. Είτε πρόκειται για τη διαφήμιση ενός προϊόντος, την προώθηση ενός εθνικού σκοπού ή την επίτευξη ενός αισθητικού αποτελέσματος. Καταλύτης όλων αυτών ήταν πάντα ένα πρόσωπο.
Κι όμως υπήρχαν κάποιοι που θα... σκότωναν για να μην φανεί το πρόσωπό τους σε αφίσα. Η επικήρυξη του δολοφόνου του Λίνκολν και των δύο συνεργών του για 100.000 δολάρια το 1865 είναι το αρχαιότερο έκθεμα του μουσείου. Λίγο πιο δίπλα ο Τόμας Εντισον, αφού πήγε στην Ουάσιγκτον για να φιλοτεχνήσουν το πορτρέτο του, ποζάρει μπροστά στην εφεύρεσή του, το φωνόγραφο σε μια αφίσα του 1878 με τον εύγλωττο τίτλο «Μιλάει, τραγουδάει, γελάει».
Λίγο πριν ο αιώνας τελειώσει, η αμερικανική αγορά κατακλύζεται από εικόνες της παρισινής νυχτερινής ζωής, μπαίνει κάτω από τα πολύχρωμα μεταξωτά φουστάνια των καμπαρέ και ονειρεύεται με αφίσες που απεικονίζουν τη διάσημη αμερικανή χορεύτρια Λόι Φούλερ, διά χειρός Ιούλιου Σερέ, του «αλληλούια του κίτρινου και της κραυγής του μπλε», όπως τον χαρακτήριζαν οι κριτικοί της εποχής. Οι αφίσες αυτές βοηθούν στην εξάπλωση μιας διεθνούς μανίας που πολλαπλασίασε τους συλλέκτες, τις γκαλερί, τις εκδόσεις κι έδωσε νέα έμφαση στο ντιζάιν.
Οι σχεδιαστές της εποχής ενσωμάτωσαν νέα διακοσμητικά στιλ που περιλαμβάνουν μια αισθητική αρτ νουβό, σκοτεινά περιγράμματα, επίπεδες επιφάνειες χρώματος και μια οπτική εμπνευσμένη από τα γιαπωνέζικα χαρακτικά σε ξύλο. Η μόδα φτάνει στην Αμερική στα 1890, τονώνοντας αρχικά την εκδοτική βιομηχανία. Ακολουθώντας το παράδειγμα του σχεδιαστή Εντουαρντ Πένφιλντ που έφτιαξε αφίσες για να διαφημίσει κάθε τεύχος του περιοδικού Μπαζάρ, οι εκδότες άρχισαν να προσλαμβάνουν κορυφαίους καλλιτέχνες και εικονογράφους για να παράγουν πόστερ που θα διαφήμιζαν περιοδικά, βιβλία και εφημερίδες.
Κάλεσμα στον πόλεμο
Όμως τα χρώματα ξεθωριάζουν καθώς οι δύο παγκόσμιοι πόλεμοι χτυπάνε την πόρτα. Διάσημα πρόσωπα, είτε πρόκειται για καταξιωμένους στρατηγούς όπως ο Τζον Πέρσινγκ, είτε για αγαπημένους ηθοποιούς ντυμένους στο χακί όπως ο Κλαρκ Γκέιμπλ, είτε για είδωλα από το χώρο του αθλητισμού όπως ο πρωταθλητής βαρέων βαρών Τζο Λούις, εμφανίζονται σε αφίσες προκειμένου να δελεάσουν τους νέους να καταταχθούν.
Ο Κλαρκ Γκέιμπλ μάλιστα, συντετριμμένος από τον τραγικό θάνατο της γυναίκας του σε αεροπορικό δυστύχημα, κατατάχθηκε στην αεροπορία φέρνοντας εις πέρας επικίνδυνες αποστολές βομβαρδισμών με τέτοιο ρίσκο, που πολλοί έκαναν τότε λόγο για αποστολές αυτοκτονίας. Οι πτήσεις του καταγράφηκαν σε τέσσερις μικρού μήκους ταινίες και σε μια μεγάλη, το «Combat America», που χρησιμοποιήθηκε για εκπαίδευση και προβαλλόταν σε εργοστάσια κατά τη διάρκεια του πολέμου.
Καθώς η δεκαετία του 1960 αλλάζει τα δεδομένα σε ολόκληρο τον κόσμο, η δεύτερη «αφισομανία» κάνει την εμφάνισή της. Ο σχεδιαστής Μίλτον Γκλέιζερ εμπνέεται από μια προσωπογραφία του Μαρσέλ Ντισάν και φτιάχνει μια αφίσα με τον Μπομπ Ντίλαν, τόσο απλή που αποτέλεσε σταθμό στη γραφιστική τέχνη. Το μαύρο προφίλ του προσώπου του κάτω από ένα ψυχεδελικό σύνεφο από πολύχρωμα μαλλιά και με μόνα γράμματα το όνομά του, τυπώθηκε σε μια αφίσα που προσφερόταν δωρεάν με το άλμπουμ του 1967 «Bob Dylan's Greatest Hits», μοιράστηκε σε 6 εκατ. αντίτυπα και εντοπίστηκε σε μερικά από τα πιο απομακρυσμένα μέρη του πλανήτη, όπως σε μια καλύβα στα δάση του Αμαζονίου!
Οι ψυχεδελικές αφίσες που αναδύθηκαν από το Σαν Φρανσίσκο έγιναν το οπτικό σύμβολο μιας ολόκληρης γενιάς σε όλη την Αμερική. Ο Βίκτορ Μοσκόσο εικονογραφεί με έντονα πορτοκαλί και πράσινα χρώματα αφίσες για συναυλίες του Τζούνιορ Γουέλς και ο Ρόμπερτ Γουέσλι Γουίλσον ανακαλεί σχήματα και γράμματα από την προσωπική του εμπειρία με το LSD για να φτιάξει το πόστερ των «Buttefield Blues Band». Στον αντίποδα και λίγα χρόνια αργότερα μια αφίσα σε σχήμα χαπιού και με τον τίτλο «Winner?» υπογραμμίζει τον θάνατο από ναρκωτικά του Τζίμι Χέντριξ και της Τζάνις Τζόπλιν, αμφισβητώντας την επιλογή τους σε μια τέτοιου είδους μόδα.
Είναι η εποχή που κανείς ακόμα δεν εναντιώνεται στη δολοφονία ζώων για εμπορικούς σκοπούς και έτσι η διαφήμιση των Μπέτι Ντέιβις, Σίρλεϊ Μακ Λέιν και Τζούντι Γκάρλαντ για τις γούνες Μπλαγκλάμα όχι μόνο δεν βγάζει τους διαδηλωτές στο δρόμο, αλλά εξακολουθεί να πουλάει εκατοντάδες κομμάτια αρκετές δεκαετίες μετά την αρχική διαφήμιση. Η Σίρλεϊ Μακ Λέιν αρνιόταν να φωτογραφηθεί χωρίς τις λευκές της μπότες και η Τζούντι Γκάρλαντ έφτασε στο στούντιο ύστερα από ένα άγριο ξενύχτι με τον Τόνι Μπένετ που περιελάμβανε αρκετά μπουκάλια βότκα και φτερά από ένα μεταμεσονύχτιο μαξιλαροπόλεμο. Τίποτα απ' αυτά όμως δεν φάνηκε στην καμπάνια που είχε τίτλο «Τι ταιριάζει περισσότερο σε ένα μύθο».
Μάρλον Μπράντο και Ρίτα Χέιγουορθ
Το σινεμά καταλαμβάνει αδιαμφισβήτητα το μεγαλύτερο κομμάτι της έκθεσης. Παρά το μικρό του ρόλο στο «Αποκάλυψη τώρα» και τα προβλήματα του Κόπολα με τον Μάρλον Μπράντο, που έφτανε στο στούντιο απροετοίμαστος και κατά πολύ υπέρβαρος, το πρόσωπό του πρωταγωνιστεί στην αφίσα της ταινίας. Στην ιταλική αφίσα της «Φωλιάς του κούκου» με έντονα ποπ αρτ στοιχεία εμφανίζεται και το πρόσωπο του Τζακ Νίκολσον, ενώ μια δανέζικη καρικατούρα του 1916 δείχνει τον Τσάρλι Τσάπλιν με την περιβολή του αγαπημένου του «Little Tramp». Η Ρίτα Χέιγουορθ στην ιταλική εκδοχή του «Τρίνιταντ», η Γκρέτα Γκάρμπο στη «Βασίλισσα Χριστίνα» και στο τέλος της έκθεσης ο Τζόνι Ντεπ αποχαιρετά τους επισκέπτες ως Τζακ Σπάροου από μια αφίσα σε φυσικό μέγεθος.
Ιστορικό ντοκουμέντο, φτηνό διακοσμητικό αντικείμενο, σύμβολο ή ένα εφήμερο κομμάτι στην αλυσίδα του εμπορίου, η έκθεση προσφέρει ένα επιχείρημα στη διαμάχη γιατί να θεωρείται υψηλή τέχνη η αφίσα που σχεδιάζεται από έναν καλλιτέχνη και χαμηλή αυτή που αναπαράγει φωτογραφικά ένα πρόσωπο.
