Ο Ολλανδός Geert Mak έζησε το όνειρο των μισών δημοσιογράφων που ξέρω. Πρότεινε στον αρχισυντάκτη του να πάρει ένα βαν-τροχόσπιτο, ένα λάπτοπ και να γυρίζει για ένα χρόνο την Ευρώπη στέλνοντας κάθε μέρα κομμάτια για την πρώτη σελίδα της εφημερίδας NCR Handelsblad. Και αυτός δέχτηκε! Χθες παρουσίασε στον «Ιανό» το βιβλίο που γεννήθηκε από αυτά τα ταξίδια και που μόλις κυκλοφόρησε στα ελληνικά από τις εκδόσεις Μεταίχμιο. Ετσι, βρεθήκαμε να μιλάμε για τη μεγάλη ευρωπαϊκή του οδύσσεια.
Βλέπετε, το «Στην Ευρώπη, ταξίδια στον 20ό αιώνα», που έχει πουλήσει παγκοσμίως 700.000 αντίτυπα, δεν είναι ένα απλό ταξιδιωτικό. Ο συγγραφέας του αποφάσισε να χαράξει από πριν μια πορεία διαλέγοντας το στίγμα του με εξάντα τα καυτότερα σημεία στην Ιστορία της ηπείρου, συνδέοντάς τα σε διαδρομές ανάλογες με ιστορικές περιόδους. Δώδεκα, μία για κάθε μήνα του ταξιδιού. Ενα είδος αναζήτησης της Ευρώπης εν όψει -τότε- μιλένιουμ, που μπορεί να διαβαστεί άνετα στα σχολεία και στην παραλία!
Ένας πειθαρχημένος Οδυσσέας
«Διάβασα πολλή Ιστορία πριν το σχεδιάσω», μου απαντά στο «Πώς;», εντυπωσιασμένος ακόμα που η ιδέα του «δούλεψε»!
«Πώς ένας Οδυσσέας δεν παρασύρεται από τις σειρήνες μακριά από το μονοπάτι της Ιστορίας, όταν ταξιδεύει στον χώρο και τον χρόνο;» τον ρωτάω. Κι αυτός κουνάει συγκαταβατικά το κεφάλι...
«Από αυτή την άποψη δεν έγραψα μια καλή ταξιδιωτική ιστορία! Σε μια τέτοια πρέπει να αφήνεσαι να παρασυρθείς από τους ανθρώπους που γνωρίζεις, αλλά το δικό μου ήταν ένα πραγματικά πειθαρχημένο ταξίδι. Μερικές φορές ήθελα να μείνω κάπου μήνες και μάτωνε η καρδιά μου που έφευγα!».
Όταν τελείωσε, πέταξε τα κομμάτια του και κράτησε μόνο τις σημειώσεις, το αρχικό πλάνο και όλες εκείνες τις μαρτυρίες που είχε μαζέψει στον δρόμο, πολλές από τις οποίες δεν είχαν καν χωρέσει στην εφημερίδα. Και ξανάζησε το ταξίδι από την αρχή, στο χαρτί, γεμίζοντας σχεδόν 900 σελίδες με τρόπο μοναδικό. Αποτέλεσμα, ένα κείμενο πανεύκολο στο διάβασμα, ιστορικά ακριβές και την ίδια στιγμή ζωντανό, γεμάτο μικρά σενάρια ζωών, αφηγήσεις και εξιστορήσεις. Μια εναλλακτική αναζήτηση της ευρωπαϊκής ταυτότητας στην ποικιλομορφία, με άπειρες πινακίδες προς το κοινό μας μέλλον.
«Είναι όπως όταν φεύγεις από το μικρό νησί σου για να δεις τον κόσμο», λέει. «Οταν ταξίδεψα στην πατρίδα μου έγινα Ολλανδός. Με αυτό το ταξίδι έγινα πραγματικά Ευρωπαίος. Γυρίζοντας είδα να φτιάχνουν ένα πάρκινγκ κοντά στο εξοχικό μου και όλοι ήταν περήφανοι που εξασφάλισαν το κονδύλι από την Ευρώπη. Σκέφτηκα πως είναι βλακεία να φτιάξουμε πάρκινγκ όταν το πολύ τρία αυτοκίνητα παρκάρουν εκεί και τα λεφτά θα μπορούσαν να γίνουν η γέφυρα ενός χωριού στην Ουγγαρία!».
Πολλοί γκρίνιαξαν για όσα έγραψε και δεν έγραψε. Ο ίδιος πάντως παραδέχεται πως η ίδια η Ιστορία είναι κατασκεύασμα, φτιαγμένο από το χάος της πραγματικότητας. Αυτό όμως που τον εξέπληξε ήταν αυτά που δεν βρήκε.
Ψάχνω τις σφαίρες στους τοίχους
«Ήθελα να βρω πώς ένιωθαν οι εκάστοτε άγνωστοι πρωταγωνιστές προσπαθώντας να επιβιώσουν στα κύματα της Ιστορίας. Για παράδειγμα, στην Ισπανία δεν μπορούσα να βρω τα ίχνη του εμφυλίου που περίμενα. Τα κάλυψαν πολύ καλά. Φαντάζομαι πως έτσι έγινε και εδώ στον εμφύλιο: ήταν τόσες πολλές οικογένειες σκισμένες στα δύο, τόσο βαθιές οι πληγές που ο μόνος τρόπος να επιβιώσουν με αυτό ήταν η σιωπή». Του λέω για τις ριπές στα προσφυγικά της Αλεξάνδρας και γυαλίζει το μάτι του. «Πάντα ψάχνω για τρύπες από σφαίρες στους τοίχους», εξομολογείται, «...εκεί τις είχαν καλύψει όλες. Το Βερολίνο, αντίθετα, τότε ήταν ακόμα γεμάτο. Στην Ισπανία η τρίτη γενιά των απογόνων των πολεμιστών τώρα αρχίζει να ρωτάει και να ψάχνει. Ευτυχώς, γιατί η αιώνια σιωπή γεννάει εθνικές ανοησίες».
Ακόμα, μιλάει για το πόσο επίμονα η Δύση αρνιόταν να δει πόσο κακό έκανε η κατάρρευση του Τείχους και των σοβιετικών καθεστώτων στις χαμηλές τάξεις στις ανατολικές χώρες, που δεν μπορούσαν για χρόνια καν να επιβιώσουν. Και γελάει καθώς μου λέει με τι έκπληξη είδε τους Κρητικούς να κερνάνε στα Ανώγεια ρακές του Γερμανούς τουρίστες. «Μα τους νικήσαμε αυτούς τότε», του απάντησαν όταν ρώτησε για τον πόλεμο. Θυμάται και την Κεφαλονιά όπου πήγε για να γράψει για τη δολοφονία των Ιταλών στρατιωτών από τους ναζί.
Τώρα ξεκουράζεται, δουλεύει για την προσαρμογή του βιβλίου σε σενάριο μιας τηλεσειράς τριάντα επεισοδίων και αμφιταλαντεύεται για το επόμενο πρότζεκτ ανάμεσα σε ένα για την Ιστορία των ευρωπαϊκών σίξτις και άλλο για τις σχέσεις αλληλεπίδρασης Αμερικής και Ευρώπης. «Αν και αφού ξεκίνησα γράφοντας για ένα μικρό ολλανδικό χωριό για να φτάσω να γράψω για την Ευρώπη, μάλλον θα πρέπει να ξαναγυρίσω σε ένα μικρό χωριό», λέει γελώντας.
