Ο Ma Jian έχει χαρακτηριστεί από τον συμπατριώτη του και κάτοχο του βραβείου Νόμπελ Γκάο Σινγκτζιάν ως «μία από τις πιο σημαντικές και θαρραλέες φωνές στην κινεζική λογοτεχνία». Γεννημένος στην Κίνα, εγκατέλειψε το Πεκίνο για το Χονγκ Κονγκ το 1987, την ίδια χρονιά που απαγορεύτηκαν όλα του τα βιβλία στην πατρίδα του, για να επιστρέψει το 1989 προκειμένου να υποστηρίξει τους διαδηλωτές στην Τιεν Αν Μεν. Εδώ και εννέα χρόνια ζει στο Λονδίνο. Στα ελληνικά έχει μεταφραστεί το μυθιστόρημά του «Ο μακαρονοποιός» (εκδοτικός οργανισμός «Πάπυρος»). Ο Μα Ζιαν μίλησε στο «7» για τη σημασία της Τιεν Αν Μεν και τη σύγχρονη Κίνα.
Το «Beijing Coma» αφορά τη μνήμη και την Ιστορία. Γιατί πιστεύετε ότι είναι τόσο σημαντικά;
Όταν οι άνθρωποι αναγκάζονται να θάψουν τις αναμνήσεις τους, χάνουν την επαφή με τον εαυτό τους. Ενα κομμάτι τους πεθαίνει. Οταν αναγκάζονται να ξεχάσουν οδυνηρά γεγονότα από την ιστορία του έθνους τους, είναι καταδικασμένοι να τα επαναλάβουν.
Όλα τα έθνη αποφασίζουν να ξεχάσουν κάποια γεγονότα και να θυμούνται άλλα όταν γράφουν την επίσημη ιστορία τους. Γιατί είναι σημαντικό για την Κίνα να θυμάται πρόσφατες τραγωδίες;
Καθώς η Κίνα συνεχίζει την πορεία της προς την κατάκτηση της θέσης της επόμενης υπερδύναμης, είναι πολύ σημαντικό να κοιτάξει το παρελθόν της. Η κλίμακα των τραγωδιών του τελευταίου αιώνα είναι τεράστια. Δεν μπορούν να παραμένουν ξεχασμένες για πάντα. Δεκάδες εκατομμύρια άνθρωποι πέθαναν κατά τη διάρκεια της Πολιτιστικής Επανάστασης και του Μεγάλου Λιμού. Οι απώλειες από τη σφαγή στην Τιεν Αν Μεν το 1989 ήταν ασφαλώς πολύ λιγότερες. Αλλά το ψυχολογικό τραύμα που άφησε το γεγονός στο έθνος είναι εξίσου βαθύ. Αποτελεί μεταφορά πάνω στη βάναυση ισοπέδωση της νεανικής ελπίδας και του ιδεαλισμού.
Ο βασικός χαρακτήρας στο βιβλίο σας, ο Ντάι Γουέι, δεν ξυπνά ποτέ από το κώμα του. Πιστεύετε ότι οι Κινέζοι θα ξυπνήσουν από το δικό τους;
Οι μνήμες δεν μπορούν να καταπιέζονται για πάντα. Πιστεύω ότι η Κίνα θα ξυπνήσει από το κώμα της κάποια μέρα. Μια μικρή μειονότητα ανθρώπων, όπως τα μέλη της οργάνωσης "Μητέρες της Τιεν Αν Μεν", κάποιοι αντιφρονούντες, φωτισμένοι δικηγόροι, διανοούμενοι και μπλόγκερ αγωνίζονται για να θυμίσουν στους Κινέζους αδικίες του παρελθόντος και του παρόντος. Καθώς η Κίνα συνεχίζει να ανοίγεται στον κόσμο, αυτές οι φωνές θα γίνονται δυνατότερες και περισσότερες.
Πιστεύετε ότι η 20ή επέτειος της Τιεν Αν Μεν το 2009 θα προσφέρει μια ευκαιρία στους Κινέζους να θυμηθούν το παρελθόν τους; Θέλουν οι Κινέζοι πολιτική αλλαγή;
Ναι, νομίζω ότι οι αρχές πολύ δύσκολα θα αγνοήσουν την 20ή επέτειο της εξέγερσης στην Τιεν Αν Μεν. Θα είναι μία πολύ καλή ευκαιρία να αντιμετωπίσουν το παρελθόν. Υπάρχουν ήδη σημάδια ότι είναι πιθανό να υπάρξει επαναξιολόγηση. Πριν από μερικούς μήνες, ένα άρθρο που επαινούσε τον Ζάο Ζιγιάνγκ, τον γενικό γραμματέα που αποβλήθηκε από το Κόμμα το 1989 επειδή υποστήριξε τους διαδηλωτές, δημοσιεύτηκε σε επίσημη εφημερίδα. Οι Κινέζοι φοβούνται το "λουάν" (χάος) και έχουν τραφεί με προπαγάνδα που υπαγορεύει ότι η δημοκρατία στην Κίνα θα οδηγήσει αναπόφευκτα σε αταξία.
Αλλά παρ' όλη την ευρεία υποστήριξη που απολαμβάνει η κυβέρνηση υπάρχουν συνεχείς εξεγέρσεις σε όλη τη χώρα και περισσότερο στις αγροτικές περιοχές, όπως διαμαρτυρίες ενάντια στη διαφθορά, τις κατασχέσεις γης, την κατασκευή εργοστασίων χημικών κ.λπ. Είναι σίγουρο ότι ο κινεζικός λαός θα καταλάβει ότι ο μοναδικός τρόπος για να λυθούν τέτοιου είδους προβλήματα και για να αποκτήσει κάποιον έλεγχο ως προς τον τρόπο που διοικείται η χώρα είναι η εισαγωγή δημοκρατικών μεταρρυθμίσεων. Αυτό θα πάρει χρόνο πάντως.
Στο βιβλίο σας οι περισσότεροι χαρακτήρες που επιβιώνουν μετά την Τιεν Αν Μεν, κυνηγούν μια επιτυχημένη και επικερδή καριέρα. Πιστεύετε ότι οι διαδηλωτές εγκατέλειψαν κατά τον ίδιο τρόπο το σκοπό τους;
Εγκατέλειψαν το σκοπό τους επειδή τραυματίστηκαν ψυχολογικά από τη σφαγή. Οσοι συμμετείχαν στο δημοκρατικό κίνημα πίστευαν ότι θα μπορούσαν επιτέλους να αλλάξουν τη χώρα και να βάλουν τέλος σε δεκαετίες αυταρχισμού. Μετά τη σφαγή οι νέοι πίστεψαν ότι η πολιτική διαμαρτυρία είναι μάταιη. Γύρισαν την πλάτη τους στην πολιτική και συγκεντρώθηκαν στην απόκτηση πλούτου. Η γενιά της Τιεν Αν Μεν είναι η κινητήριος δύναμη πίσω από το οικονομικό θαύμα της Κίνας. Οι περισσότεροι δεν θέλουν να ταράξουν τα νερά. Αλλά παρ' όλο τον πλούτο τους υπάρχει η αίσθηση ενός κενού, το συναίσθημα ότι ένα κομμάτι τους πέθανε το 1989.
Το μυθιστόρημά σας τελειώνει με την κατεδάφιση του κτιρίου όπου έμεναν ο Ντάι Γουέι και η μητέρα του. Με τον ίδιο τρόπο κατεδαφίστηκαν τα σπίτια πολλών Κινέζων ώστε να χτιστούν νέα κτίρια και να αλλάξει το Πεκίνο για τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Πιστεύετε ότι όλη αυτή η προσπάθεια άξιζε τον κόπο;
Η κυβέρνηση κατέστρεψε μεγάλα κομμάτια του Πεκίνου ώστε να παρουσιάσει την πρωτεύουσα σαν μια μοντέρνα, αναπτυγμένη πόλη. Κάποια καταπληκτικά, μνημειώδη κτίρια χτίστηκαν, αλλά τα πιο πολλά συγκροτήματα γραφείων και κατοικιών που χαρακτηρίζουν τώρα την πόλη είναι άσχημα ή παρόμοια με αυτά που θα έβρισκε κανείς οπουδήποτε στον κόσμο. Αυτό που χάθηκε είναι η αρχαία αρχιτεκτονική, που ήταν μοναδική στο Πεκίνο. Και όχι μόνο η αρχιτεκτονική αλλά οι κοινότητες, οι ιστορίες και οι αναμνήσεις που υπήρχαν εκεί.
Οι μικροί θύλακες του παλιού Πεκίνου που έχουν απομείνει έχουν γίνει τουριστικές ατραξιόν τύπου Ντίσνεϊλαντ. Οι κατεδαφίσεις άρχισαν πριν από μια δεκαετία, αλλά δεν θα είχαν προχωρήσει σε τέτοιο βαθμό και με τέτοια ταχύτητα αν δεν υπήρχαν οι Ολυμπιακοί. Αρχικά ήμουν ικανοποιημένος που η Κίνα κέρδισε τους Ολυμπιακούς, γιατί πίστευα ότι θα συγκέντρωνε την προσοχή του κόσμου στις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Αλλά οι Αγώνες δεν βελτίωσαν την κατάσταση. Η βεβήλωση που προκάλεσαν στον ιστό της πόλης και η συγκάλυψη της αλήθειας ήταν πολύ υψηλό κόστος.
Σχέση έρωτα και μίσους
Πως έχει αλλάξει ο τρόπος που βλέπετε την Κίνα από τότε που φύγατε από τη χώρα;
Παρ' όλο που έφυγα από την Κίνα το 1987, επιστρέφω πολλές φορές το χρόνο. Οπότε δεν ένιωσα ποτέ ότι έφυγα. Ερχομαι για να κάνω έρευνα για τα βιβλία μου και για να παραμείνω σε επαφή με την πηγή της έμπνευσής μου. Αλλά τα βιβλία μου έχουν απαγορευτεί στην πατρίδα μου. Κανείς στα ΜΜΕ δεν επιτρέπεται να αναφέρει το όνομά μου. Πριν από μερικές εβδομάδες το "Far Eastern Economic Review" δημοσίευσε ένα μεγάλο άρθρο για το "Beijing Coma". Οταν το αντιλήφθηκαν οι αρχές όλα τα αντίτυπα του περιοδικού στην Κίνα καταστράφηκαν. Οταν έφτασα στο Πεκίνο πριν από μερικές εβδομάδες, άρθρα και βιβλία που είχα φέρει μαζί μου κατασχέθηκαν στο τελωνείο.
Πέντε λεπτά αφότου έφτασα στο διαμέρισμά μου, μου χτύπησαν την πόρτα αστυνομικοί και μου ζήτησαν να αναφερθώ στις αρχές. Μετά με κάλεσε η αστυνομία του Πεκίνου και με προειδοποίησε να μην κάνω τίποτα που μπορεί να απειλήσει την "αρμονική" πρόοδο των Αγώνων. Δεν κατάφερα να συναντηθώ με τους "πολιτικά ευαίσθητους" φίλους μου. Το να ταξιδεύω μεταξύ Κίνας και Δύσης μού δίνει τη δυνατότητα να βλέπω πιο ξεκάθαρα τη χώρα. Οταν βρίσκεσαι για πολύ καιρό στην Κίνα η προπαγάνδα και ο φόβος γλιστρούν μέσα σου και είναι δύσκολο να παραμείνεις αντικειμενικός.
