Οι εποχές έχουν αλλάξει -τουλάχιστον για ορισμένα θέματα- και σήμερα στη Ρωσία μπορεί κανείς να γράψει βιβλία επικριτικά για το καθεστώς χωρίς να κινδυνεύει να φυλακιστεί ή να του «εξαφανίσουν» τα χειρόγραφα.
Ο Βλαντιμίρ Σορόκιν δεν δίστασε μάλιστα στο επιστημονικής φαντασίας μυθιστόρημά του, το «Μπλε λαρδί», να περιγράψει μια ομοφυλοφιλική σχέση μεταξύ Χρουστσόφ και Στάλιν. Οχι, φυσικά, πως πέρασε ασχολίαστο. Οδηγήθηκε στη Δικαιοσύνη για διάδοση πορνογραφικού υλικού και επέσυρε την μήνιν της «πουτινικής νεολαίας», της οποίας υπήρξε στόχος. Το 2002 έκαψαν τα βιβλία του στην Πλατεία Μπολσόι της Μόσχας, όπου καλούσαν τους περαστικούς να κάνουν το ίδιο φέρνοντας όσα βιβλία του Σορόκιν είχαν στο σπίτι τους.
Παρ' όλα αυτά, το τελευταίο μυθιστόρημα «Η ημέρα ενός Οπρίτσνικ» σημείωσε μεγάλη επιτυχία στη Ρωσία. Πούλησε, από το 2006 που εκδόθηκε, 20.000 αντίτυπα και μεταφράστηκε σε 10 γλώσσες. Αν και μένει πίσω από τον Μπόρις Ακούνιν και τις περιπέτειες του ντετέκτιβ του ή από τα μυθιστορήματα της Λιουντμίλα Ουλίτσκαγια, τα βιβλία του έχουν σημαδέψει το ρωσικό αναγνωστικό κοινό τα τελευταία χρόνια.
Ο Σορόκιν μιλάει σε αυτό για τη νέα Ρωσία, η οποία κάτω από το κάλυμμα της ανάπτυξης και της οικονομικής εξάπλωσης ξαναγυρίζει στη φεουδαρχική βαρβαρότητα. Η πλοκή αναφέρεται σε μια συνηθισμένη ημέρα ενός μέλους της μυστικής αστυνομίας του Ιβάν του Τρομερού, της Οπρίτσινα, η οποία ακόμη και το 2008 ασκεί στη Ρωσία απόλυτο έλεγχο.
Το κύριο πρόσωπο, ο Κομιάγκα, δεύτερος στην ιεραρχία της μυστικής αστυνομίας, έχει να κάνει πολλά μέσα στο ωράριό του: να σκοτώσει έναν προύχοντα, να βιάσει τη γυναίκα του, να επιτηρεί τα σύνορα. Μετά την εργασία, μαζί με άλλους συντρόφους πηγαίνουν στην εκκλησία για να ζητήσουν τη χάρη της Παναγίας και στη συνέχεια στα λουτρά για όργια. Το μυθιστόρημα είναι μια μεταφορά της σημερινής Ρωσίας, η οποία περιγράφεται ως αιμοσταγές, μεσαιωνικό και σύγχρονο αστυνομικό κράτος. Περιγράφει μια Ρωσία ολιγαρχική, θρησκόληπτη και εσωστρεφή, κλεισμένη μέσα σε ένα τεράστιο τείχος.
Φυσικά τα βιβλία του δεν ενθουσιάζουν τον Πούτιν, αλλά για τον Σορόκιν η συγκρουσιακή σχέση με την πολιτική εξουσία είναι εκ των ων ουκ άνευ. Από παλιά οι σχέσεις των Ρώσων συγγραφέων με την εξουσία δεν ήταν ποτέ απλές: «Ο μεγάλος μας ποιητής Αλεξάντρ Πούσκιν δεν δίστασε να πει στον τσάρο τη γνώμη του και ο Λερμόντοφ έκανε το ίδιο, όπως και ο Ντοστογιέβσκι, ο οποίος μάλιστα έκανε φυλακή γι' αυτό!», λέει ο Σορόκιν στη «Λε Μοντ».
«Ναι, έχω εμμονή με τον Homo Sovieticus και τις διαδοχικές του μεταμορφώσεις, ιδιαίτερα με αυτήν του Homo Poutinous», είχε δηλώσει σε παλαιότερη συνέντευξή του. «Ως πολίτης δεν έχω παρά μία επιθυμία: να φύγω από αυτή τη χώρα. Αλλά ο συγγραφέας μέσα μου ζητά να παραμείνω σε αυτήν. Η συγγραφή με βοηθά να διατηρώ σε απόσταση την απαράδεκτη πραγματικότητα.
Γίνονται πολλές συζητήσεις σήμερα στη Ρωσία γύρω από την άποψη πως όλα τα δεινά μας προέρχονται από την αρνητική επιρροή της Δύσης. Πολλοί διανοούμενοι προτιμούν την απομόνωση, προκειμένου να διαφυλάξουμε την εθνική μας ταυτότητα. Είναι παράλογο. Την εποχή του Στάλιν είχαμε αποκοπεί από τον κόσμο και ωστόσο λατρεύαμε μια ιδέα που μας ήρθε από εκεί: τον μαρξισμό. Ο Ρώσος δεν μπορεί να ζήσει στο παρόν. Είτε ζει σε έναν κόσμο αναμνήσεων είτε σε αυτόν ενός λαμπρού μέλλοντος. Η ρωσική ιστορία περιορίζεται σε έναν διαρκή αγώνα του κράτους εναντίον του λαού του. Ζω στη Ρωσία, αλλά η Δύση είναι πολύ σημαντική για μένα. Αν δεν υπήρχε δεν θα μπορούσα να αναπνεύσω. Ναι, έχω μισήσει τον σοβιετικό κόσμο. Για εμάς η Δύση ήταν η ελπίδα πως μια μέρα αυτός ο άθλιος κόσμος θα κατέρρεε».
Είτε μας αρέσει είτε όχι, ο Σορόκιν αποτελεί ένα ξεχωριστό μέλος της μετακομμουνιστικής Ρωσίας. Οι λογοτεχνικές του αναφορές, όπως δηλώνει ο ίδιος, ανάγονται στον Ραμπελέ, τον Σαντ και τον Σελίν. Τα βιβλία του -μυθιστορήματα, θεατρικά, διηγήματα- χαρακτηρίζονται μεταμοντέρνα και μας οδηγούν σε φανταστικούς δρόμους, σατιρίζοντας τη ρωσική κοινωνία. Χρησιμοποιεί μια ανανεωμένη γλώσσα, όπου αναμιγνύονται αρχαϊσμοί και νεολογισμοί, ιδεολογικά κλισέ, τολμηρό λεξιλόγιο με το οποίο αποδομεί τους πάντες και τα πάντα. Στη «Δύση» έγινε γνωστός με το μυθιστόρημά του «Η ουρά», στην οποία καταγράφει αποσπάσματα από διαλόγους ανθρώπων που περιμένουν με τις ώρες στις ουρές της Σοβιετικής Ενωσης για να εφοδιαστούν με τρόφιμα ή άλλα προϊόντα.
«Χωρίς το χιούμορ η ζωή στη Ρωσία θα ήταν ανυπόφορη», είχε πει στο παρελθόν. «Ο Νίτσε έλεγε πως το χιούμορ είναι η τελευταία σωτηρία για τον σκλάβο. Στη Σοβιετική Ενωση οι διανοούμενοι μπόρεσαν να επιβιώσουν χάρις στο χιούμορ, τη λογοτεχνία και τη βότκα. Ο Γκόγκολ είναι ο απόλυτος δάσκαλος αυτού του ρωσικού παράλογου χιούμορ. Το δράμα και η δύναμή μας είναι ότι έχουμε μάθει να αναπτύσσουμε τεράστια υπομονή. Όπως οι αρκούδες, μπορούμε και πέφτουμε σε χειμερία νάρκη. Είμαστε ένας λαός που έχει παθολογική αίσθηση της μοίρας. Εβδομήντα χρόνια Σοβιετικής Ένωσης δημιούργησαν έναν Homo Sovieticus, που διαρκεί μια γενιά μετά την κατάρρευση του κομμουνισμού. Μπορεί να δολοφόνησαν την δημοσιογράφο Αννα Πολιτκόβσκαγια, να κυνηγούν τους Γεωργιανούς, να λιντσάρουν Αφρικανούς φοιτητές, κανείς δεν κουνιέται. Η δημοκρατία στη Ρωσία είναι ένα σπάνιο λουλούδι».
Το επόμενο βιβλίο του Σορόκιν, το «Sakharny Kreml» («Το ζαχαρωτό Κρεμλίνο» έχει ήδη γραφτεί αλλά δεν έχει εκδοθεί ακόμα. Λέγεται πως είναι ακόμη πιο σκληρό και φυσικά αναμένεται με ενδιαφέρον.
