Ξεχάστε τις αφίσες με τον Μάο Τσε τουνγκ και τα πόστερ με το ενθουσιώδες προλεταριάτο που φωνάζει συνθήματα της Πολιτιστικής Επανάστασης. Η ποπ κουλτούρα στην Κίνα, όπως τουλάχιστον παρουσιάζεται στην εαρινή έκθεση του Μουσείου Βικτωρίας και Αλβέρτου του Λονδίνου, έχει διαγράψει οτιδήποτε θυμίζει το κομμουνιστικό παρελθόν, εκτός αν πρόκειται να το χλευάσει.
Μέσα από ένα ταξίδι στον χώρο και τον χρόνο, η έκθεση «China Design Now» (μέρος των εκδηλώσεων που διοργανώνονται στη Βρετανία ενόψει των Ολυμπιακών Αγώνων του Πεκίνου) δείχνει την επίδραση που έχουν οι ραγδαίες οικονομικές και κοινωνικές αλλαγές σε μια κουλτούρα που, για τους περισσότερους από εμάς στη Δύση, παραμένει μυστήριο. Γραφιστικό σχέδιο, μόδα, εσωτερική διακόσμηση, φωτογραφία, κινηματογράφος, αρχιτεκτονική αντανακλούν τη δυναμική φάση που περνά η Κίνα, καθώς ανοίγεται στον κόσμο και αποκτά ανερχόμενη μεσαία τάξη που ζει σε αστικά κέντρα τα οποία μεγαλώνουν με ρυθμούς που ο Ευρωπαίος δυσκολεύεται να συλλάβει.
Χωρισμένη σε τρία μέρη, η έκθεση μας ταξιδεύει γεωγραφικά από τον νότο προς τον βορρά σε τρεις από τις πλουσιότερες πόλεις στα ταχύτατα αναπτυσσόμενα ανατολικά παράλια της Κίνας -ξεκινώντας από τη Σεντσέν στον νότο, για να μας μεταφέρει στη Σαγκάη και τέλος στο Πεκίνο. Ο χαμηλός φωτισμός της αίθουσας που αντιπροσωπεύει τη Σεντσέν παραπέμπει στο σούρουπο, ακολουθεί το σκοτάδι της νύχτας στη Σαγκάη, κάποτε διαβόητη για τον σκοτεινό της υπόκοσμο, για να ξημερώσει ένα φωτεινό πρωινό στο Πεκίνο.
Ισοπεδώσατε την Κίνα
Η Σεντσέν είναι η γενέτειρα του σύγχρονου κινεζικού ντιζάιν, το οποίο άρχισε δειλά μόλις τη δεκαετία του '80, όταν, με την πολιτική της οικονομικής απελευθέρωσης του Ντενγκ Χσιαοπίνγκ, μεταμορφώθηκε από ψαροχώρια στην πρώτη Ειδική Οικονομική Ζώνη της Κίνας. Οι πρώτοι ντιζάινερ άντλησαν την έμπνευσή τους από το κοντινό Χονγκ Κονγκ. Προσπάθησαν να αποτυπώσουν το καινούριο χρησιμοποιώντας το παλιό και συγκεκριμένα την πλούσια κινεζική παράδοση της καλλιγραφίας. Καθώς προχωρούμε στην έκθεση βλέπουμε ότι σιγά σιγά οι ντιζάινερ αρχίζουν να ανοίγονται σε κάθε είδους επιρροή από το εξωτερικό, από ανατολή (Ιαπωνία, Κορέα) και δύση.
Καθώς τα σύμβολα του καταναλωτισμού εισβάλλουν στην Κίνα και μπλέκονται με τις δικές της παραδόσεις, δημιουργούνται αντικείμενα όπως τα παπούτσια Nike που έχουν τυπωμένα στους πάτους τους τα ενεργειακά σημεία που χρησιμοποιούνται στον βελονισμό ή μία ειδική έκδοση της γνωστής μάρκας για το έτος του Σκύλου. Στην ίδια αίθουσα βλέπουμε ακόμα την αποδόμηση αυτών που ήταν κάποτε ιερά σύμβολα: ένα μπλουζάκι με τη γνωστή απεικόνιση των Μαρξ, Ενγκελς, Λένιν, Στάλιν και Μάο, μόνο που δίπλα τους έχουν έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή ή σκέιτμπορντ με «πειραγμένα» προπαγανδιστικά μηνύματα (σε ένα μάλιστα διαβάζουμε «People's Skateboard» - «το σκέιτμπορντ του λαού»).
Αντικρίζοντας την ισοπέδωση συμβόλων αυτού που, τουλάχιστον στο πρόσφατο παρελθόν, είχε τη θέση θρησκείας, δεν μπορεί παρά να μας δημιουργηθεί η απορία πόση ελευθερία έκφρασης υπάρχει στον τομέα του ντιζάιν στην Κίνα. «Αυτό που ένιωσα ετοιμάζοντας αυτή την έκθεση ήταν ότι η ελευθερία της καλλιτεχνικής και δημιουργικής έκφρασης είναι τεράστια. Το κράτος είναι τελείως αποστασιοποιημένο από τον τομέα αυτόν. Αυτό βέβαια έχει και την αρνητική του πλευρά: δεν υπάρχουν οι υποδομές που θα βοηθήσουν τους νέους καλλιτέχνες, σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει, για παράδειγμα, στο Λονδίνο. Πρέπει να τα καταφέρει κανείς μόνος του στην Κίνα» λέει στο «7» ο δρ Τσανγκ Χονγκσίνγκ, ένας από τους επιμελητές της έκθεσης. «Πάντως, όπως είναι εμφανές, δεν υπάρχουν πια το πρόσωπο του Μάο και άλλα κλισέ στο ντιζάιν -οι πόλεις έχουν αλλάξει τελείως και οι ντιζάινερ προσπαθούν να πιάσουν τα πράγματα από εκεί που είχαν μείνει πριν από το σοσιαλισμό» συμπληρώνει.
Στη συνέχεια βρισκόμαστε στην αίθουσα που αντιπροσωπεύει τη Σαγκάη, την πόλη που στις δεκαετίες του '20 και του '30 ήταν γνωστή ως «το Παρίσι της Ανατολής». Σήμερα έχει 20 εκατομμύρια κατοίκους και επιχειρεί να αναβιώσει μέρος της παλιάς της δόξας. Σκηνές από το αριστουργηματικό φιλμ «Ερωτική επιθυμία» του Γουόνγκ Καρ-Ουάι μάς βάζουν σε αυτό το κλίμα της ρομαντικής νοσταλγίας για το παρελθόν της πόλης.
Ταινίες όπως αυτή είχαν μεγάλη επίδραση στην Κίνα και δημιούργησαν τάσεις όπως ο «πυρετός» για το είδος του κομψού παραδοσιακού φορέματος που φορά η πρωταγωνίστρια -όπως μαθαίνουμε, οι νεαρές Κινέζες είχαν κάνει ανάρπαστα τα φορέματα «τζιπάο» όταν προβλήθηκε.
Η άνοδος μιας νέας αστικής τάξης και το άνοιγμα της Κίνας στον κόσμο έχουν σημάνει την επέλαση ενός πρωτόγνωρου για τη χώρα καταναλωτισμού. Η Σαγκάη παρουσιάζεται στην έκθεση ως η πρωτεύουσα αυτής της τάσης -τα αυτοκίνητα, τα σπίτια, τα κινητά, το Ιντερνετ έχουν γίνει τα νέα αντικείμενα του πόθου για τους Κινέζους. Στην αίθουσα παρουσιάζονται ακόμα επιτυχημένοι κινέζοι σχεδιαστές μόδας, όπως η Μα Κε, που αντλούν από την πλούσια παράδοση της χώρας τους για να φτιάξουν ρούχα ιδιαίτερα δημοφιλή στους Κινέζους, αλλά σιγά σιγά και στο εξωτερικό. Παρακολουθούμε ακόμα τις ιστορίες προσωπικοτήτων με μεγάλη επίδραση στην ποπ κουλτούρα της Κίνας. Μία από αυτές, η Αμερικανο-κινέζα Γι-Σάι Καν, ένα είδος Κινέζας Οπρα Γουίνφρεϊ, έμαθε το μακιγιάζ στις συμπατριώτισσές της εισάγοντας την προσωπική της σειρά. Ως επιτυχημένη τηλεπαρουσιάστρια, έχει στην αγορά προϊόντα με το όνομά της, από είδη σπιτιού μέχρι κούκλες.
Η αίθουσα του Πεκίνου είναι αφιερωμένη στην αρχιτεκτονική μεταμόρφωση μιας πόλης με 600 χρόνια ιστορίας. Μια τεράστια μακέτα του εντυπωσιακού κτιρίου που σχεδίασε ο Ρεμ Κούλχαας μαζί με τον Ολι Σίρεν για να στεγάσει την έδρα της κρατικής κινεζικής τηλεόρασης μας εισάγει στο πνεύμα της «πόλης του μέλλοντος» στην οποία μεταλλάσσεται η κινεζική πρωτεύουσα. Στο κτίριο, ένα από τα μεγαλύτερα στον κόσμο, εργάζονται 10 χιλιάδες άνθρωποι, ωστόσο η κατασκευή του δίνει την αίσθηση ότι έχει νικήσει τη βαρύτητα. Στην ίδια αίθουσα παρουσιάζεται επίσης η επέκταση του αεροδρομίου του Πεκίνου -μήκους περίπου δυόμισι χιλιομέτρων - που σχεδίασε ο Βρετανός Νόρμαν Φόστερ, αλλά και το Ολυμπιακό Στάδιο, γνωστό πλέον ως «φωλιά», των Ελβετών Χέρζογκ και Ντε Μόιρον. Αν και τα τρία αυτά γιγαντιαία έργα σχεδιάστηκαν από ξένους αρχιτέκτονες, η έκθεση παρουσιάζει και ανερχόμενους Κινέζους -μαθαίνουμε βέβαια ότι ιδιωτικές αρχιτεκτονικές εταιρείες επιτράπηκαν στη χώρα μόλις από τις αρχές της δεκαετίας του '90.
Όπως λέει η επιμελήτρια Λόρεν Πάρκερ, «η έκθεση προσπαθεί να αναδείξει τις ελπίδες και τα όνειρα στη σύγχρονη Κίνα, που περνά μια περίοδο κατακλυσμιαίων αλλαγών», καθώς ανοίγεται στον κόσμο, αναπτύσσεται με αλματώδεις ρυθμούς και προσπαθεί να βρει το νέο της πρόσωπο μετά από δεκαετίες απομόνωσης. Η έκθεση «China Design Now» θα διαρκέσει μέχρι τις 13 Ιουλίου.
