Ακόμα κι όταν είσαι μειονότητα αποτελούμενη από έναν, δεν σημαίνει ότι δεν έχεις δίκιο». Μ' αυτά τα λόγια του Γκάντι μάς πρωτοσυστήθηκε η 45χρονη σκοπιανή μεταφράστρια Αιμίλιγια Μαϊστόροβα - Στογιάνοβσκα που έχει στενές σχέσεις με τη χώρα μας: το 1988-1989 φοίτησε στο Τμήμα της Νέας Ελληνικής Φιλολογίας για ξενόγλωσσους του Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης, «μια πόλη που αγαπώ πάρα πολύ γιατί τα παιδικά μου χρόνια τα πέρασα τόσο στα Σκόπια όσο στη Θεσσαλονίκη, κι έχω καλούς φίλους.
Ως μεταφράστρια άλλωστε έχει μεταφράσει πλήθος ελληνικών τίτλων. «Από τις εκδόσεις "Αίμος" (Αθήνα) ετοιμάστηκε σε μετάφρασή μου μια ανθολογία βαλκανικής ποίησης όπου και ανθολογούνται οι ποιητές Κάλβος, Σολωμός, Παλαμάς, Καβάφης, Σικελιανός, Καρυωτάκης, Σεφέρης, Εγγονόπουλος, Ρίτσος, Ελύτης, Σαχτούρης και Αναγνωστάκης». Αλλά και πολλά βιβλία και μελέτες.
Δυστυχώς, τα πράγματα ποτέ δεν ήταν εύκολα», λέει. «Το βασικό πρόβλημα πάντοτε ήταν οι βίζες». Γι' αυτό άλλωστε και δεν κατάφερε ποτέ να πάρει ελληνικό πτυχίο. «Οσες φορές κι αν πήγα, ως φοιτήτρια, στο ελληνικό προξενείο με επίσημο έγγραφο και υπογραφή του πρύτανη του Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης ζητώντας φοιτητική βίζα για να πάρω άδεια παραμονής και να εγγραφώ στη Φιλολογική Σχολή, όπως όριζε η ελληνική νομοθεσία, δεν την πήρα. Ημουν υποχρεωμένη να ταξιδεύω κάθε μήνα για να βγάλω τουριστική βίζα.
Στο έδαφος της Δημοκρατίας της Μακεδονίας», μας γράφει σε καλά ελληνικά, «πάντοτε υπήρχαν αναπτυγμένοι πολιτισμοί. Το πρώτο πανεπιστήμιο στη μεσαιωνική Ευρώπη, π.χ., ήταν το πανεπιστήμιο της Οχρίδας στον 9ο αιώνα, με παραπάνω από 3.500 φοιτητές. Σήμερα, αν και η αγορά μας είναι μικρή, και οι εκδοτικοί οίκοι έχουν σοβαρά οικονομικά προβλήματα, υπάρχει μια σημαντική τάση έκδοσης βιβλίων και από το εξωτερικό. Αγαπάμε και την ελληνική λογοτεχνία, αρχαία και σύγχρονη. Υπάρχουν μέχρι και πολυτελείς εκδόσεις με τα Απαντα του Ρίτσου ή του Ελύτη. Ελάχιστα όμως είναι μεταφρασμένα από τα ελληνικά, είτε λόγω της δικής μας οικονομικής αδυναμίας, είτε, στις περισσότερες περιπτώσεις, λόγω της απροθυμίας συνεργασίας εκ μέρους σας λόγω της πολιτικής κατάστασης.
Το πρόβλημα με την ονομασία, υποστηρίζει, δεν είναι τίποτα καινούριο. Διαρκεί τουλάχιστον όσο και το μακεδονικό ζήτημα (ειδικά από το 1913). Και όχι μόνο σε σχέση με την Ελλάδα, γιατί πίσω από αυτό το πρόβλημα κρύβεται μια ευρύτερη αλήθεια. Για τους Μακεδόνες το όνομα πάντοτε ήταν συνδεδεμένο στενά με την εθνική μας ταυτότητα: με την εθνική συνείδησή μας, με τη γλώσσα μας, τη λαογραφία, τη συλλογική μας μνήμη, την ύπαρξή μας.
Όμως για τη Σερβία ήμασταν Νότιοι Σέρβοι, για τη Βουλγαρία πρώτα ήμασταν Σέρβοι και μετά γίναμε Βούλγαροι, ενώ οι Αλβανοί με το πρόσχημα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ζητάνε το έδαφος. Το πρόβλημα αυτό γίνεται ακόμα πιο σύνθετο, γιατί εδώ στα Βαλκάνια το ζήτημα ήταν ανέκαθεν το συμφέρον των μεγάλων ευρωπαϊκών δυνάμεων, ξεκινώντας από την Αυστρο-Ουγγαρία και φτάνοντας στο σήμερα με τις ΗΠΑ.
Ίσως γι' αυτό οι Μακεδόνες, μετά το 1903, άρχισαν να χρησιμοποιούν την έκφραση "η πόρνη της Βαβυλώνας" για την Ευρώπη. Δυστυχώς, αυτό το πανηγύρι και όργιο στα Βαλκάνια συνεχίζεται και σήμερα. Κι έτσι, ζούμε μια εντελώς παράλογη κατάσταση: σε μας, απ' το πρωί μέχρι το βράδυ, η πρώτη είδηση στην τηλεόραση είναι το θέμα του ονόματος και η ρητορική ερώτηση "Το be or not to be". Και στην Αυστρία είναι το αρκουδάκι που γεννήθηκε στο ζωολογικό κήπο στη Βιέννη και η καθημερινή αναφορά για το πόσα γραμμάρια έχει βάλει. Τι τυχεροί που είναι...
Η γνώμη της είναι πως μόνο οι διανοούμενοι μπορούν να κάνουν τη διαφορά. «Μια τέτοια προσπάθεια έγινε το 1994, όταν πρώτη φορά οι έλληνες και μακεδόνες διανοούμενοι συναντηθήκαν στην Αθήνα και μετά στα Σκόπια. Δεν ξέρω πού χάθηκε το πράγμα, όμως εδώ και χρόνια δεν έχω ακούσει για κάποιες σοβαρές δράσεις. Δυστυχώς. Θεωρώ ότι το γεγονός πως ζητήσαμε κάποιον τρίτο για βοήθεια αποδεικνύει πόσο ανίκανοι είμαστε σαν κράτη να βρούμε τη λύση μεταξύ μας. Ομως η αγάπη μεταξύ των πολιτισμών και των λαών στις περισσότερες περιπτώσεις δεν γίνεται ξαφνικά. Δημιουργείται μέσα από την αμοιβαία γνωριμία...».
