Τι ήταν άραγε ο Μάης του 1968; Επανάσταση; Εξέγερση; Γιορτή; Χάος; Μια αστραπή σε ασυννέφιαστο ουρανό; Η αρχή ή μήπως το τέλος σε κάτι; Τίποτα;
Αυτά τα ρητορικά ερωτήματα, συναφή σε κάθε επέτειο μεγάλων γεγονότων, δεν θα τύγχαναν ιδιαίτερου ενδιαφέροντος αν ο Νικολά Σαρκοζί δεν είχε την ιδέα να επιτεθεί στην ίδια την έννοια του Μάη του '68 και στον οποίο απέδωσε -κατά τη διάρκεια της περασμένης προεκλογικής του καμπάνιας- όλα τα δεινά της σημερινής Γαλλίας: «Ο Μάης του '68 μάς ώθησε στον ηθικό και πνευματικό ρελατιβισμό. Οι κληρονόμοι του Μάη του '68 επέβαλαν την ιδέα πως όλα τα πράγματα έχουν την ίδια αξία, πως δεν υπάρχει διαφορά ανάμεσα στο κακό και στο καλό, ανάμεσα στην αλήθεια και στο ψέμα, ανάμεσα στο όμορφο και στο άσχημο». Και δεν έμεινε μόνο σε αυτά, αλλά συνέχισε: «Προσπάθησαν να μας πείσουν πως ο μαθητής βρίσκεται στην ίδια μοίρα με τον καθηγητή, πως δεν πρέπει να βαθμολογείται ώστε να μην προκαλούνται τραύματα στους κακούς μαθητές, πως δεν χρειαζόμαστε αξιολογήσεις. Επιθυμούσαν να πιστέψουμε πως το θύμα μετράει λιγότερο από τον εγκληματία».
Τα σχόλια του Σαρκοζί έχουν προκαλέσει εδώ και μήνες έναν ζωηρό διάλογο μεταξύ υποστηρικτών και εχθρών της σκέψης του Μάη, πρωταγωνιστών της εποχής, φιλοσόφων καθώς και πολλών απλών, νέων ανθρώπων που προσπαθούν σήμερα να προσανατολιστούν σε ένα τοπίο νεοφιλελευθερισμού, άγριου καπιταλισμού και καταναλωτισμού, ενώ πάνω από 80 βιβλία με θέμα τον Μάη του '68 κυκλοφορούν αυτή τη στιγμή στη Γαλλία: δοκίμια, μαρτυρίες, κόμικς, μυθιστορήματα.
«Διερωτώμαι αν ο Μάης του '68 ήταν μια επιτυχημένη πολιτισμική επανάσταση ή μια αποτυχημένη πολιτική εξέγερση», συνοψίζει τη συζήτηση για αυτό το θέμα ο Γάλλος φιλόσοφος Βενσάν Σεσπεντές, ενώ η εφημερίδα «Λιμπερασιόν» που «χρωστά την ύπαρξή της στον Μάη του '68» υπερασπίζεται εκείνη την εποχή, όπως διαβάζουμε στο χρονογράφημα του Λοράν Ζοφρέν:
Ο Μάης του 1968 στο ξεκίνημά του υπήρξε πηγή πολλών υπερβολών και αρκετών γελοιοτήτων, απλοϊκών ουτοπιών ή κενού περιεχομένου επαναστατικών στρατηγικών της δεκαετίας του '70, που οδήγησαν κάποιες ελάχιστες μειονότητες ακόμη και στην τρομοκρατία. Αλλά αυτή η χαρούμενη εξέγερση πέτυχε τον πρώτο της στόχο: την απελευθέρωση του ατόμου από τα βαρίδια της παράδοσης. Θα μπορούσαμε να πούμε πως ο Μάης του '68 απέτυχε στον άλλον στόχο του, αυτόν που είχε θέσει για μια πιο δίκαιη κοινωνία. Αλήθεια είναι. Ο Μάης του '68 ήθελε ελευθερία και ισότητα. Κατάφερε τον πρώτο αλλά όχι και τον δεύτερο στόχο: εδώ είναι το θέμα.
Αλλά δεν πρέπει για αυτή την μερική αποτυχία να καταδικάσουμε τον Μάη του '68. Κερδίσαμε την επικράτηση της προσωπικής βούλησης στις συλλογικές επιταγές. Μας μένει να κατακτήσουμε τη δικαιοσύνη, στόχο πάντα επίκαιρο στις κοινωνίες της αγοράς. Αυτή η εξέγερση που περιγράφεται σαν παιδική, ήταν μια εξέγερση ωριμότητας. Απλώς δεν θέλαμε πια μια κοινωνία περιορισμένη από τη διπλή αυταρχική κληρονομιά της παλαιάς ηθικής και του γκολισμού.
Στους κόλπους της φοιτητικής και μαθητικής νεολαίας που υπήρξε ο πυροκροτητής της μεγάλης ανυπακοής, το βασικό καύσιμο ήταν εκεί. Η ρητορική θαρραλέων, αλλά μη ρεαλιστών, φοιτητών έκρυψε αυτό το ουσιαστικό γεγονός. Οι μάζες δραστηριοποιήθηκαν για πολιτιστικούς και όχι άμεσα πολιτικούς λόγους: έπρεπε να τελειώνουμε με τα αρχαϊκά ήθη και νοοτροπίες.
Κίνημα χειραφέτησης
Σε μια άλλη εφημερίδα, τη συντηρητική «Λε Φιγκαρό», ο ειδικός στην πολιτική φιλοσοφία, διευθυντής του περιοδικού «Cites» και πανεπιστημιακός Ιβ-Σαρλ Ζαρκά, προσφέρει μια σχεδόν εικονοκλαστική ματιά για τον Μάη του '68:
«Ο Μάης του '68 ήταν αδιαμφισβήτητα ένα κίνημα χειραφέτησης, μια ανάσα ελευθερίας, μια αλυσίδα αδελφοσύνης. Υπήρξε μια πνοή, ένα πνεύμα, μια εμπιστοσύνη στο μέλλον που δεν ξανανιώσαμε από τότε. Για αυτό τον λόγο μιλάμε ακόμη για αυτόν. Ομως δεν ήταν επανάσταση. Η ηθική και πνευματική τάξη συγκλονίστηκε, αλλά τόσο οι δομές όσο και η κοινωνία, η οικονομική της λογική και οι δομές της εξουσίας δεν αμφισβητήθηκαν. Ο Μάης του '68 σάρωσε αρχαϊκές ηθικές και πνευματικές αντιστάσεις που ήταν εμπόδια στην πλήρη ανάπτυξη της φιλελεύθερης κοινωνίας. Αυτό είναι και το παράδοξό του.
Το ιδεολογικό ντεκόρ του κινήματος ήταν μαρξιστικό και λενινιστικό, αλλά αυτή ακριβώς η ιδεολογία αφαίρεσε τα εμπόδια προς τη φιλελεύθερη κοινωνία. Τα αποτελέσματα του Μάη του '68 ήταν συχνά αντίθετα από αυτά που ανέμεναν οι πρωταγωνιστές ή οι πολέμιοί του. Απελπίζομαι πραγματικά όταν σήμερα ακούω τα κλαψουρίσματα κάποιων που θεωρούν τον Μάη του '68 πηγή όλων των σημερινών δεινών -τέλος της εξουσίας, περιφρόνηση των γονιών, καταστροφή της γνώσης κ.λπ.- ή πηγή της σημερινής εξουσίας. Ολα αυτά είναι απαράδεκτα. Πρέπει άραγε να νοσταλγούμε το πανεπιστήμιο πριν από το '68, τον ηθικό κονφορμισμό, την υποταγή των γυναικών κ.λπ.;
Αυτό που με απελπίζει περισσότερο στη σύγχρονη κοινωνία είναι πως ο φόβος της ανεργίας, η αναζήτηση ασφάλειας σε όλους τους τομείς, γεννούν έναν φόβο για το μέλλον που ορισμένοι ξέρουν να χρησιμοποιούν. Αυτό που με απελπίζει επίσης είναι εκείνο που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε παράλυση της φαντασίας. Θα επιθυμούσαμε καμιά φορά να εμφανιστεί ένα πνεύμα εξέγερσης από τη νεολαία για να αμφισβητήσει τον κυνισμό της οικονομικής, χρηματιστηριακής, πολιτικής ή επικοινωνιακής εξουσίας. Όμως οι νέοι φοβούνται, δεν σκέπτονται πλέον συλλογικά, αλλά ατομικά, καθένας για τον εαυτό του και ο Θεός για κανέναν.
Αυτό το πνεύμα εξέγερσης δεν μπορεί να προέλθει από αυτούς που ονομάζουμε «φιλοσόφους της τρομοκρατίας», όπως είναι ο Αλέν Μπαντιού, ο Σλάβοϊ Ζίζεκ και κάποιοι άλλοι. Αυτοί οι στοχαστές της άκρας Αριστεράς, μερικοί από τους οποίους υπήρξαν πρωταγωνιστές του Μάη του '68, εκδηλώνουν σήμερα ένα μίσος για τη δημοκρατία και εκθειάζουν αυταρχικά σχήματα εξουσίας, όταν δεν μιλούν ανοικτά για δικτατορία. Αναφέρονται στον Μάο, τοποθετούνται υπέρ της επαναστατικής τρομοκρατίας. Παραδόξως, το πνεύμα εξέγερσης, η επιθυμία για ελευθερία δεν βρίσκεται πια στη σκέψη της Αριστεράς, ούτε της Δεξιάς βεβαίως.
Πως μπορούμε να προσδιορίσουμε αυτή την αλλαγή της εποχής μας σε σχέση με τον Μάη του 1968;
Υπάρχει μια, ουσιαστικά, διπλή διαφορά. Πρώτον, όπως είπα και προηγουμένως, το 1968 η ιδεολογία ήταν μαρξιστική - λενινιστική. Ομως ο μαρξισμός έβλεπε σε έναν κοινό ορίζοντα και καθιστούσε δυνατό ένα συλλογικό κίνημα. Πρόσφερε ένα νόημα σε αυτό το κίνημα. Σήμερα, απαντάμε ακόμη κοινωνικά κινήματα, αλλά είναι κινήματα αποκλειστικά διεκδικητικά, που αφορούν κάποιο πρόβλημα της καθημερινότητας. Ικανοποιημένος ή μη, ο καθένας μετά γυρνά σπίτι του. Σήμερα βρισκόμαστε σε μια μετα-μαρξιστική εποχή και -το έχουμε ήδη δει- δεν υπάρχει εναλλακτική σκέψη στην Αριστερά.
Η δεύτερη διαφορά είναι χωρο-χρονικής φύσεως. Το '68 αυτό που έπρεπε να πολεμήσουμε ήταν δίπλα μας, προσωποποιημένο: η οικογένεια, το πανεπιστήμιο, η επιχείρηση, η πολιτική εξουσία. Σήμερα, με την παγκοσμιοποίηση είναι όλα μακριά. Τα πάντα ή σχεδόν τα πάντα είναι ανώνυμα. Πώς να ασκήσεις πίεση στην Επιτροπή των Βρυξελλών, στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο ή στα διοικητικά συμβούλια, η έδρα των οποίων είναι συχνά στο εξωτερικό; Εξ ου και ο κίνδυνος μιας αναδίπλωσης στον εαυτό μας, κίνδυνος ο οποίος αυξάνεται από την ψηφιακή εποχή που ζούμε και όπου τα ΜΜΕ, και ιδιαίτερα η τηλεόραση, ξέρουν να χρησιμοποιούν.
