Η εξήγηση για διάφορα γνωστά και άγνωστα σύμβολα

i-exigisi-gia-diafora-gnosta-kai-agnosta-symvola

Γράμματα της αλφαβήτου, οδικά σήματα, μαθηματικά σύμβολα, εταιρικά λογότυπα. Για να επικοινωνήσουμε μεταξύ μας χρησιμοποιούμε εκατοντάδες γραφικά σύμβολα.


Τα περισσότερα από αυτά, παρότι είναι ευρέως διαδεδομένα σε όλο τον κόσμο, δεν έχουν κάποιο νόημα αφ’ εαυτά. Άραγε γεννιούνται τυχαία ή με βάση ακριβείς και προκαθορισμένους κανόνες; Για να απαντήσουμε ερευνήσαμε τις ρίζες κάποιων γνωστών και ιδιαίτερα διαδεδομένων συμβόλων.

Το «παπάκι» του Ιντερνέτ

Εμείς το αποκαλούμε «παπάκι», οι Ιταλοί «κοχλία», επειδή θυμίζει το καβούκι του σαλιγκαριού, και οι Γάλλοι για τον ίδιο ακριβώς λόγο «σαλιγκάρι». Οι Ρώσοι, πάλι, το αποκαλούν sobaka, σκύλο, ενώ στο Ισραήλ ονομάζεται «στρούντελ». Άλλοι το έχουν βαφτίσει «μαϊμουδίτσα» λόγω της μακριάς ουρίτσας που μοιάζει να τυλίγεται γύρω από το άλφα. Σε όλες πάντως τις γλώσσες, το @ συμβολίζει το ίδιο πράγμα: το Ιντερνέτ.

Η ραγδαία εξάπλωση του Διαδικτύου, κυρίως στην επιστημονική κοινότητα, επέφερε τη δημιουργία σύνθετων ηλεκτρονικών διευθύνσεων. Το όνομα του συνδρομητή έπρεπε να χωρίζεται από εκείνο του υπολογιστή στον οποίο θα έφτανε το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο. Για τον σκοπό αυτό έπρεπε να βρεθεί ένας χαρακτήρας τον οποίο κανείς δεν θα μπορούσε να μπερδέψει. Έτσι ο κλήρος έπεσε στο παπάκι… Ποιος το αποφάσισε; Μα φυσικά ο δημιουργός του πρώτου προγράμματος ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, ο Αμερικανός Ρέι Τόμλινσον. Το 1972 αυτός επέλεξε σχεδόν τυχαία το @ μόνο και μόνο επειδή υπήρχε στα πληκτρολόγια Teletype 33. Μοναδική παραφωνία αποτελεί η Βρετανία. Εκεί χρησιμοποιούν το σύμβολο για την αναγραφή των τιμών (3 κουτιά @ τιμή των 15 £ το ένα).

Δεν ήταν αυτή όμως και η πρώτη εμφάνιση του συμβόλου στην ιστορία. Το @ το συναντάμε ήδη από την εποχή του Μεσαίωνα, όπου οι αντιγραφείς μοναχοί το  χρησιμοποιούσαν για να συμπτύξουν σε ένα και μοναδικό γράμμα τη λατινική πρόθεση ad (κοντά). Το @ το εντοπίζουμε ακόμη και σε κάποια βενετικά έγγραφα του 16ου αιώνα. Σε αυτή την περίπτωση οι έμποροι το χρησιμοποιούσαν ως συντομογραφία της λέξης «αμφορέας», που εκείνη την εποχή ήταν μονάδα μέτρησης βάρους και χωρητικότητας.

Ειρήνη υμίν!

Πολλοί αποδίδουν την πατρότητα του συμβόλου του πυρηνικού αφοπλισμού στον Μπερτράν Ράσελ, μαθηματικό και ειρηνιστή φιλόσοφο ο οποίος τη δεκαετία του 1950 τέθηκε επικεφαλής της εκστρατείας υπέρ του πυρηνικού αφοπλισμού. Ούτως ή άλλως, στον κρίκο του συμβόλου περικλείονται τα γράμματα D και Ν, από τη φράση Νuclear Disarm, Πυρηνικός Αφοπλισμός. Ενδιαφέρον είναι ότι περιλαμβάνεται στον κώδικα των σημάτων θαλασσοπλοΐας με τα σημαιάκια (βλ. σχέδιο πάνω). Επικρατέστερος πατέρας του όμως ήταν ο Τζέραλντ Χόλτομ, ο οποίος το εισήγε το 1958. Σήμερα στα σύμβολα ειρήνης περιλαμβάνεται και η σημαία με τις επτά οριζόντιες χρωματιστές λωρίδες. Αυτή έκανε την εμφάνισή της κυρίως στις διαδηλώσεις κατά του Πολέμου στο Ιράκ.

Ο αγκυλωτός σταυρός

Συνδέεται άμεσα με τις θηριωδίες του ναζισμού, η προέλευσή του όμως είναι προγενέστερη. Η σβάστικα ή αγκυλωτός σταυρός, οι βραχίονες του οποίου θυμίζουν το κεφαλαίο γράμμα Γ του ελληνικού αλφαβήτου, ξεκίνησε ως θρησκευτικό σύμβολο. Στην Άπω Ανατολή συμβόλιζε την κυκλική εναλλαγή των εποχών. Στην Ινδία, με τις αγκύλες στραμμένες προς τα δεξιά, αναπαριστούσε τον ήλιο. Όταν οι αγκύλες ήταν στραμμένες προς τα αριστερά δήλωνε ολέθρια οργή. Τον 18ο αιώνα συμβόλιζε τον αριθμό 10.000, συνεπώς το άπειρο.

Οι πέντε ολυμπιακοί κύκλοι

Εμπνευστής των πέντε κύκλων είναι ο βαρόνος Πιερ ντε Κουμπερτέν, πατέρας των σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων. Για πρώτη φορά τούς σχεδίασε πάνω σε μια επιστολή του 1913. Τον αμέσως επόμενο χρόνο το σύμβολο παρουσιάστηκε στην Ολυμπιακή Επιτροπή στο Παρίσι. Ο ντε Κουμπερτέν ήταν εκείνος που επέλεξε και τα χρώματα των κρίκων. Το μπλε, το κίτρινο, το μαύρο, το πράσινο και το κόκκινο ήταν χρώματα που εμφανίζονταν σε όλες τις σημαίες του κόσμου. Στον κοινό νου, κάθε χρώμα αναπαριστά και μία ήπειρο^ το μπλε την Ευρώπη, το πράσινο την Ωκεανία, το κόκκινο την Αμερική, το μαύρο την Αφρική και το κίτρινο την Ασία.

Το σύμβολο του Τάο

Κατά το ήμισυ λευκό και κατά το ήμισυ μαύρο, μοιάζει με κύκλο, στην πραγματικότητα όμως περικλείει δύο σπείρες που τυλίγονται η μία μέσα στην άλλη. Πρόκειται για το σύμβολο του γιν και του γιάνγκ, στοιχεία αντίθετα και συμπληρωματικά μεταξύ τους. Το θηλυκό στοιχείο, γιν, είναι παθητικό και σκοτεινό, ενώ το αρσενικό, γιάνγκ, φωτεινό και ενεργό.

Παρότι δεν γνωρίζουμε ποιος το επινόησε, είναι ξεκάθαρο το νόημά του. Το θηλυκό και το αρσενικό, όπως το φως και το σκοτάδι, η ενέργεια και η παθητικότητα, συγχωνεύονται και αλληλοσυμπληρώνονται. Αυτό υποδηλώνει η λευκή απόληξη στην πλευρά του μαύρου και η μαύρη απόληξη στην πλευρά του λευκού. Πολλά φιλοσοφικά και θρησκευτικά ρεύματα της Ανατολής στηρίζουν το όραμά τους για τον κόσμο στην ανάγκη συμφιλίωσης των αντιθέτων και στη συγχώνευσή τους σε ένα αρμονικό σύνολο.

Ο χριστιανικός σταυρός

Ο σταυρός ενέχει πολλές και ποικίλες σημασίες που υπερβαίνουν τα όρια του χριστιανισμού. Ως σύμβολο αποτελεί σύνθεση του κρίκου και του τετραγώνου στα οποία εγγράφεται. Επιπροσθέτως αναπαριστά τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα, τον άξονα του κόσμου και τη σύνθεση της ύπαρξης και του σύμπαντος. Συνδέεται με τον αριθμό τέσσερα επειδή αποτελείται από τέσσερις βραχίονες και τέσσερις γωνίες. Στον κινεζικό πολιτισμό, όπου υπολογίζεται το κέντρο, συσχετίζεται με τον αριθμό πέντε.

Οι ρωμαϊκές πόλεις χτίζονταν γύρω από τη διασταύρωση δύο δρόμων. Επομένως ο σταυρός αποτελούσε τη δομή και τη βάση της αρχαίας πολεοδομίας. Σήμερα περισσότερο από καθετί άλλο ο σταυρός αναπαριστά το όργανο μαρτυρίου του Χριστού. Δεν συμβολίζει τόσο τον θάνατο, τουλάχιστον στον δυτικό πολιτισμό, όσο την Ανάσταση και την αιώνια ζωή. Λιγότερη τύχη είχε το ψάρι, άλλο σημαντικό σύμβολο κατά τα πρωτοχριστιανικά χρόνια, από το αρκτικόλεξο ΙΧΘΥΣ, Ιησούς Χριστός Θεού Υιός Σωτήρ.

Η κίτρινη χαμογελαστή φατσούλα

Η συγχώνευση δύο εταιρειών συνήθως προκαλεί ανησυχία και ένταση στους υπαλλήλους. Νέες συνήθειες, νέοι συνάδελφοι, νέοι διευθυντές. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, τη συγχώνευση δύο ασφαλιστικών εταιρειών το 1963, η αλλαγή ήταν έντονη, αφού οι νέοι διευθυντές αποφάσισαν να αναθέσουν στον γραφίστα Χάρβεϊ Ρ. Μπολ να επινοήσει κάτι για να ανυψώσει το ηθικό των υπαλλήλων της εταιρείας.

Το αποτέλεσμα ήταν ο Smiley, Η χαμογελαστή φατσούλα που αργότερα θα ενέπνεε τη δημιουργία των emoticons στο Ιντερνέτ. Τα τελευταία δημιουργήθηκαν  το 1982 με πρωτοβουλία του Σκοτ Φάλαμ, ερευνητή στο Πανεπιστήμιο Κάρνεγκι του Πίτσμπουργκ. Σήμερα χρησιμοποιούνται ευρέως στα μηνύματα του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου και στα SMS με σκοπό να επικοινωνούν το ύφος και τον τόνο στον εκάστοτε παραλήπτη. Ο Smiley παρέμεινε σύμβολο καλής διάθεσης ακόμη και όταν ο Χάρβεϊ Μπολ πληρώθηκε με το «αστρονομικό» ποσό των σαράντα πέντε δολαρίων για την ιδέα του!

Ραδιενεργό σήμα

Εμπνευσμένο το 1946 από τον Νελς Γκάρντεν, ερευνητή στο Radiation Laboratory του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια, στο Μπέρκλεϊ, είναι μία από τις σπάνιες εκείνες περιπτώσεις όπου ένα σύμβολο άντεξε στον χρόνο έστω και με παραλλαγμένα χρώματα. Στην αρχή ο έλικας είχε το χρώμα της ματζέντας –απόχρωση του φούξια– σε μπλε φόντο. Η ματζέντα δεν χρησιμοποιούνταν για κανένα άλλο σήμα, επομένως, τουλάχιστον θεωρητικά, κανείς δεν θα μπορούσε να το μπερδέψει. Σήμερα το σύμβολο απεικονίζεται κυρίως με μαύρο χρώμα πάνω σε κίτρινο φόντο, τουλάχιστον εκτός των ΗΠΑ. Έτσι γίνεται ευδιάκριτο ακόμη και από απόσταση είκοσι μέτρων.

Το σφυροδρέπανο

Το δρεπάνι και το σφυρί εμφανίστηκαν για πρώτη φορά μαζί στο Παρίσι του 1889 από τα κόμματα της Δεύτερης Διεθνούς, συντονιστικού οργάνου των κομμάτων και των σοσιαλιστικών συνδικάτων. Εκείνη την εποχή δεν είχαν ακόμη τοποθετηθεί το ένα πάνω στο άλλο στη μορφή που τα γνωρίζουμε σήμερα. Η ημερομηνία γέννησης του συμβόλου με το δρεπάνι και το σφυρί διασταυρωμένα πρέπει να τοποθετηθεί χρονολογικά λίγο νωρίτερα, την εποχή της Οκτωβριανής Επανάστασης των Μπολσεβίκων στη Ρωσία το 1917. Είναι ολοφάνερο ο συμβολισμός του. Το δρεπάνι αναπαριστά τις μάζες των χωρικών και το σφυρί την εργατική τάξη. Κανένα έγγραφο πάντως δεν αποκαλύπτει ποιος το επινόησε. Από το 1917 και μετά, το σφυροδρέπανο μετατράπηκε σε σύμβολο της κομμουνιστικής ιδεολογίας.

Το Αστέρι του Δαβίδ

Το Αστέρι του Δαβίδ με τις έξι κορυφές (στα εβραϊκά, Magen David) συμβολίζει για πολλούς Εβραίους την ασπίδα του βασιλιά Δαβίδ. Η φήμη του εκτός εβραϊκής κοινότητας οφείλεται κυρίως στον τρόπο με τον οποίο το χρησιμοποίησαν οι ναζί την περίοδο του Ολοκαυτώματος. Ο Αδόλφος Χίτλερ διέταξε όλους τους Εβραίους να ράψουν το αστέρι με τις έξι κορυφές πάνω στα ρούχα τους ως σημάδι διάκρισης κατά τη διάρκεια των εκτελέσεων.

Η προέλευσή του είναι αβέβαιη. Η παράδοση θέλει, από τα δύο τρίγωνα που το συνθέτουν, εκείνο που στρέφεται προς τα πάνω να έχει φύση θηλυκή και υδαρή. Αντίθετα, εκείνο που στρέφεται προς τα κάτω έχει χαρακτηριστικά παρορμητικά και αρσενικά, γι’ αυτό το αστέρι θεωρείται σύμβολο ενός αρμονικού και ολοκληρωμένου δυαδικού σύμπαντος. Πρόκειται για συγχώνευση αντίθετων στοιχείων που θυμίζει πολύ ένα άλλο σύμβολο, το Τάο.

Το αστέρι με τις έξι κορυφές αποκαλείται επίσης και Σφραγίδα του Σολομώντα επειδή εικάζεται ότι ο βιβλικός βασιλιάς το χρησιμοποίησε για να εκδιώξει τους Δαίμονες κατά την ώρα του θανάτου του.

Ο κόκκινος φιόγκος κατά του AΙDS

Πρώτος τον παρουσίασε το 1991 ο Βρετανός ηθοποιός Τζέρεμι Άιρονς στην τελετή των Tony Awards, θεατρικών Όσκαρ, στο Μπρόντγουεϊ. Τον κόκκινο φιόγκο, σήμερα πασίγνωστος ως σύμβολο της μάχης κατά του ιού HIV, τον είχε μόλις δημιουργήσει ο σχεδιαστής Φρανκ Μουρ, μέλος της ομάδας Visual Aids. Την ομάδα αποτελούσαν Νεοϋορκέζοι καλλιτέχνες που ενώθηκαν για να συγκεντρώσουν χρήματα για την έρευνα με στόχο την καταπολέμηση της ασθένειας. Ο κόκκινος φιόγκος δεν αποτελεί κατοχυρωμένο σύμβολο, ως εκ τούτου ποτέ κανείς δεν διεκδίκησε δικαιώματα για τη χρήση του.

Πηγή έμπνευσης του Μουρ ήταν οι Yellow Ribbon, οι Κίτρινες Ταινίες που έδεναν οι Αμερικανοί γύρω από τα δέντρα κατά τη διάρκεια του πρώτου Πολέμου του Κόλπου εις μνήμη των πεσόντων. Επέλεξε το κόκκινο χρώμα διότι είναι το χρώμα της αγάπης και του αίματος, μέσου μετάδοσης του AΙDS. Στη συνέχεια άλλες εκστρατείες πρόληψης υιοθέτησαν ως σύμβολό τους τον φιόγκο. Έτσι το ροζ συμβολίζει τη μάχη ενάντια στον καρκίνο του μαστού.

Αγνό παρθένο μαλλί ή στιλιζαρισμένο κουβάρι

Πρόκειται για ένα από τα πρώτα σύμβολα που δημιουργήθηκαν για να εγγυηθούν την ποιότητα ενός προϊόντος είτε στους αγοραστές είτε στους πωλητές. Σήμερα υπάρχουν πολυάριθμα. Άλλο δηλώνει το γνήσιο δέρμα και άλλο το καθαρό ασήμι κ.ο.κ.

Το σύμβολο του αγνού παρθένου μαλλιού το σχεδίασε ο Ιταλός Φραντσέσκο Σαρόλια, μέλος της Διεθνούς Γραμματείας Μαλλιού. Στόχος του να θυμίζει το μαλλί, ταυτόχρονα όμως να είναι κομψό.

Άντρες από τον Άρη, γυναίκες από την Αφροδίτη

Στην αρχαιότητα είχαν βαφτίσει τους πλανήτες του ηλιακού συστήματος με ονόματα θεοτήτων. Κάθε πλανήτης απέκτησε το δικό του αστρολογικό σύμβολο, εμπνευσμένο από τον αντίστοιχο θεό. Κάπως έτσι γεννήθηκαν τα σύμβολα του αρσενικού και του θηλυκού που συνδέονται με τον Άρη και με την Αφροδίτη. Στο σύμβολο του Άρη διακρίνεται μια στιλιζαρισμένη λόγχη που παραπέμπει στον πόλεμο˙ σε εκείνο της Αφροδίτης διακρίνεται ένας καθρέφτης, σύμβολο της ομορφιάς. Και οι υπόλοιποι πλανήτες; Ο Δίας έχει ως σύμβολό του τον αετό, ο Κρόνος το δρεπάνι και ο Ερμής το κηρύκειο, τη ράβδο με τα δύο φίδια που τυλίγονται γύρω της, σύμβολο ευημερίας.