Οξυδερκής παρατηρητής της σύγχρονης κοινωνίας μας, αλλά και έξοχος καθοδηγητής των ηθοποιών, ο Μάικ Λι κατάφερε, μέσα από σημαντικές, συχνά βραβευμένες ταινίες, να σκιαγραφήσει μια εικόνα της σύγχρονης αγγλικής κοινωνίας, ιδιαίτερα εκείνης των απλών, μιας κατώτατης τάξης ανθρώπων: «Μεγάλες ελπίδες», «Γυμνός» (βραβείο σκηνοθεσίας στις Κάνες), «Η ζωή είναι γλυκιά», «Μυστικά και ψέματα» (Χρυσός Φοίνικας του φεστιβάλ Κανών), «Το μυστικό της Βέρα Ντρέικ». Με το πορτρέτο μιας απλής, γεμάτης ενέργεια, αστείας δασκάλας, της Πόπι, που κάποια στιγμή η ζωή της αλλάζει κι αρχίζει να παίρνει άλλο νόημα, καταπιάνεται στη νέα του ταινία «Τυχερή κι ευτυχισμένη», με πρωταγωνίστρια την ηθοποιό Σάλι Χόκινς, βραβευμένη για την εκπληκτική ερμηνεία της στο φετινό φεστιβάλ του Βερολίνου.
Ο βρετανός σκηνοθέτης μού μίλησε διεξοδικά για την ταινία του, τη δουλειά του με τους ηθοποιούς αλλά και για το εκπαιδευτικό σύστημα στην Αγγλία.
Ύμνος στη ζωή
Στην ταινία σας αυτή έχουμε έναν διαφορετικό, θετικό Μάικλ Λι...
Βέβαια, δεν είναι κάτι που το σκέφτηκα πριν αρχίσω να γράφω την ταινία. Σίγουρα η Βέρα και η Πόπι είναι θετικοί χαρακτήρες, αξιαγάπητες, εξυπηρετικές, έτοιμες να προσφέρουν...
Είπατε στη συνέντευξη τύπου ότι η ταινία έχει σχέση με το «Γυμνός». Αυτό το αισθανθήκατε από την αρχή;
Αυτά τα σκέφτεσαι μετά. Στο στάδιο της σύλληψης μιας ταινίας, εκείνο που έχω πάντα στο μυαλό μου είναι να φτιάξω κάτι διαφορετικό απ' ό,τι έδωσα πριν. Τώρα θέλησα να κάνω κάτι αντίθετο από τη μόδα των ταινιών της "φτώχειας και της αθλιότητας". Σ' αντίθεση με ό,τι φριχτό και απάνθρωπο συμβαίνει σήμερα στον κόσμο, θέλησα να φτιάξω μια ταινία που να γιορτάζει, να υμνεί τη ζωή.
Υπήρχε κάποιος συγκεκριμένος λόγος που επιλέξατε γυναίκα για να είναι ο θετικός χαρακτήρας;
Όχι, θα μπορούσε να είναι άντρας.
Αλλά μαθαίνουμε τόσα για το χαρακτήρα της, μέσα από τα ρούχα που φορά και γενικά τον τρόπο που συμπεριφέρεται...
Από τη στιγμή που αποφάσισα να την κάνω γυναίκα, άρχισα να ψάχνω τον τρόπο για το πώς θα είναι ο χαρακτήρας της. Θέλησα να δώσω μια αρμονία: από τη μια, κάνοντάς την νεαρή, ελκυστική, σέξι και φιλική, κι από την άλλη να τη βάζω να φορά αυτά τα φανταχτερά φορέματα.
Ο διάλογός τους είναι τόσο ζωντανός. Θα έκανες φαίνεται πολλές πρόβες και, όπως και στις άλλες σου ταινίες, θα βοήθησαν και οι ηθοποιοί στη δημιουργία αυτού του διαλόγου...
Ακριβώς. Αρκεί να τονίσω πως ο κάθε χαρακτήρας σε κάθε ταινία μου λέει αυτά που δημιουργούνται μέσα από τη δουλειά μας στις πρόβες και στις οποίες όλοι συνεισφέρουν, δουλειά που διαρκεί μήνες και μήνες, μέσα από αυτοσχεδιασμούς, από τα οποία επιλέγω αυτά που φαίνονται πιο αληθινά και τα χρησιμοποιώ στους διαλόγους στο σενάριο.
Γιατί χρειαστήκατε τέσσερα χρόνια μετά την προηγούμενη ταινία σας, που είχε και εμπορική επιτυχία;
Γιατί ενδιάμεσα πήγα στο Εθνικό Θέατρο για να σκηνοθετήσω μια παράσταση. Πρέπει να λάβετε υπόψη σας και το ρυθμό με τον οποίο δουλεύω. Τους πολλούς μήνες για τις πρόβες και το γράψιμο του σεναρίου - μου πήρε ένα περίπου χρόνο πριν από το γύρισμα.
Δηλαδή, δεν χρειάστηκε αγώνας για να τη γυρίσετε;
Αυτό είναι διαφορετική ερώτηση! Ηταν αγώνας και παραμένει αγώνας κάθε φορά που γυρίζω ταινία. Μακάρι να μπορούσα να σας πω ότι έχω βρει τα λεφτά για την επόμενη ταινία μου. Αλλά, δυστυχώς, δεν τα βρήκα. Ολοι οι χρηματοδότες ζητούν να δουν το σενάριο και ύστερα σου λένε να κάνεις κάποιες αλλαγές ή σου ζητούν να βάλεις για πρωταγωνιστή τον Τζόνι Ντεπ ή κάποιο άλλο διάσημο όνομα. Με μένα τα βρίσκουν πολύ δύσκολα, γιατί δεν υπάρχει σενάριο, δεν έχω πρωταγωνιστές να τους προτείνω, απλά ξέρουν πως θα γυρίσω μια νέα ταινία. Και σκέφτονται: Ποια ήταν η προηγούμενη ταινία του; Πώς τα πήγε στο μποξ-όφις;
Η αντίδραση του κοινού
Αλλά αυτή η ταινία σας είναι αστεία κι αυτό έπρεπε να τους πείσει...
Σε όλες μου τις ταινίες υπάρχει χιούμορ, αλλά ο λόγος που η "Μυστικά και ψέματα" είχε επιτυχία δεν ήταν το χιούμορ, αλλά το θέμα της αναζήτησης από ένα υιοθετημένο παιδί των πραγματικών γονιών του, κάτι που σε πολλές χώρες παραμένει ακόμη παράνομο. Τη νέα μου αυτή ταινία πολλοί ακόμη δεν ξέρουν πώς να την αντιμετωπίσουν. Παρ' όλο που τους αρέσει, δυσκολεύονται να την τοποθετήσουν και φοβούνται πως το συνηθισμένο σε φόρμουλες κοινό ίσως κλοτσήσει. Δεν λέω πως μου κλείνουν την πόρτα. Αλλά συνήθως θέλουν να πάρουν το υλικό στα χέρια τους και να έχουν την αίσθηση πως μπορούν να το μανιπουλάρουν.
Παρ' όλο που αρχικά ο χαρακτήρας της Πόπι είναι αντιπαθητικός, σταδιακά αρχίζεις να τη συμπαθείς...
Στην αρχή της ταινίας την έκανα να φαίνεται χαζή. Μου αρέσει να δημιουργώ ένα προπέτασμα καπνού και μετά να καταλαβαίνεις πως τα πράματα δεν είναι όπως τα φαντάστηκες. Σύντομα αντιλαμβάνεσαι πως είναι πρόσωπο με ευθύνες, είναι δασκάλα, ενδιαφέρεται για τους άλλους.
Από την αρχή ήθελα για το ρόλο της Πόπι τη Σάλι Χόκινς και, πολύ ηθελημένα και εντελώς ξεδιάντροπα, ήθελα να εκμεταλλευτώ την ενέργειά της, το πνεύμα της. Οταν δουλεύω πάνω σε μια ταινία, φτάνει κάποια στιγμή που χρειάζεται να καθίσω με το διευθυντή φωτογραφίας και τον σκηνογράφο και να μιλήσουμε για το εικαστικό της ταινίας. Οταν ετοιμάζαμε το «Γυμνός», τους είπα ότι είναι μια νυχτερινή, ψυχρή ταινία. Τους εξήγησα το χαρακτήρα και έτσι βρήκαμε τα κατάλληλα χρώματα και τα κοστούμια και τι είδους φιλμ θα χρησιμοποιούσαμε: ένα ξεθωριασμένο, μονοχρωματικό φιλμ. Σ' αυτήν εδώ την περίπτωση, τους μίλησα για την Πόπι, ότι είναι όλο ενέργεια και αστεία, και αυτή η ενέργεια χρειαζόταν να φτιάξει το ίματζ και το ρυθμό της ταινίας. Κατά καλή μας τύχη, εκείνη την περίοδο η Fuji είχε διαθέσει στην αγορά ένα νέο αρνητικό φιλμ, το Vivid, με πολύ φωτεινά χρώματα.
Η εκπαίδευση θέλει πάθος
Έχετε όμως και μια δραματική, μη ρεαλιστική σκηνή, με ένα γέροντα.
Θέλησα κάποια στιγμή να τοποθετήσω την Πόπι σ' ένα χώρο που να είναι άγνωστος, παράξενος, να μην ξέρεις πού ακριβώς βρίσκεται. Μπορείς να περπατήσεις σε οποιαδήποτε πόλη και, πίσω από τεράστια κτίρια, να βρεις ένα παρόμοιο μέρος με παράξενους ανθρώπους σαν κι αυτόν στην ταινία. Αυτό που έχει σημασία είναι ότι μοιάζει με άλλους χαρακτήρες στην ταινία, έχει κι αυτός θετική ενέργεια που όμως έχει πάει στραβά. Ζει σε μια δική του πραγματικότητα, αλλά η Πόπι είναι ανοιχτή σε όλους και σε όλα. Δεν τον φοβάται.
Αντίθετα με τους άλλους χαρακτήρες, η Πόπι ξέρει τι θέλει σε μια κοινωνία που κάνει ακριβώς το αντίθετο...
Ναι, είναι τολμηρή, ξέρει να επιμένει. Αντίθετα με την παντρεμένη αδερφή της που είναι δυστυχισμένη, παγιδευμένη, που δεν ξέρει ποια είναι και τι θέλει, η Πόπι ξέρει, και είναι ευτυχισμένη έτσι όπως ζει.
Ποια είναι η γνώμη σας για την εκπαίδευση στην Αγγλία;
Αν αποφάσιζα να γυρίσω ταινία μ' αυτό το θέμα, θα έκανα μια διαφορετική ταινία απ' αυτήν. Πιστεύω πως αν πας σε δημοτικό σχολείο σε οποιαδήποτε χώρα του κόσμου, αυτοί που ξέρουν να διδάξουν και να προσεγγίσουν αληθινά τα παιδιά, να τα κάνουν πολίτες του μέλλοντος, είναι οι διάφορες Πόπι που μπορεί να υπάρχουν. Στην Αγγλία, πιστεύω πως ένα αναλυτικό πρόγραμμα μαθημάτων σε εθνική βάση είναι εντελώς λαθεμένο. Η εκπαίδευση απαιτεί να μοιράζεσαι και να διδάσκεις σύμφωνα με τη δύναμη και το πάθος σου και όχι με βάση κάποιο πρόγραμμα...
