Αν είναι ένα πράγμα που εξιτάρει αφάνταστα τον μικρό Στελάκο αυτό είναι τα παράξενα τυπάκια! Ξέρεις σε τι αναφέρομαι, στο τυπάκι που ΔΕΝ το κάνεις παρέα διότι έχει “παράξενα ενδιαφέροντα” και θα υποπτευόσουν -αν γνώριζες από τούτα- πως έχει σύνδρομο Asperger. Θα απογοητευτείς αν μάθεις πως δεν διαφέρει όμως τόσο απο εσένα. Είναι απλά ο τύπος του ανθρώπου που την προσοχή που αφιερώνεις στα κουτσομπολιά της παρέας σου, το μνημονικό που αφιερώνεις στην ιστορία της αγαπημένης σου ομάδας, την λιγούρα που σε δέρνει για το άλλο φύλο και την μαεστρία με την οποία διπλαρώνεις τις facebookοεπαφές σου τις αφιερώνει… κάπου αλλού!
Οπουδήποτε αλλού: στην κατασκευή (και όχι αγορά) ενός ηλεκτρονικού gadget, στην μελέτη “παράξενων για τα μπαμπαδομαμαδικά σου” θεμάτων, στο σκάλισμα διάσημων προσώπων στα περιττώματα του ή σε πιο φίλια προς εμένα θέματα. Τι θέματα; Βάλε εδώ επιστήμες ή αν θες να χαϊδέψεις πιο γλυκά το soft spot μου και να με φέρεις σε οργασμό σε χημεία/φυτοχημεία/βιοχημεία. Το σημερινό αρθράκι είναι μια “αφιέρωση” σε εκείνον τον παράξενο τυπά που την ψάχνει με τα φυτά, που γουστάρει να συλλέγει κάκτους και μανιτάρια των οποίων τα ονόματα δεν μπορείς να προφέρεις, που του αρέσουν τα βότανα παραπάνω από εσένα που σου “αρέσουν” επειδή απλά “αντιπαθείς τα προϊόντα των μεγάλων φαρμακευτικών εταιριών” και που έχει στο συρτάρι του τουλάχιστον μια φιάλη Erlenmeyer που κάποτε φιλοξένησε κάποιο φυτικό εκχύλισμα.
Η ονομασία των φυτών είναι ένα θέμα το οποίο αργά ή γρήγορα θα απασχολήσει τον παράξενο τυπά, όταν θέλοντας να πρήξει τρίτους για κάποιο συγκεκριμένο φυτό ή να τα ερευνήσει παραπάνω θα συναντήσει το δίλημμα τι όνομα να χρησιμοποιήσει. Η επιλογή του ονόματος εξαρτάται απο τον τύπο και το βάθος ενασχόλησης, διότι αυτό καθορίζει την ακρίβεια και τον τύπο της πληροφορίας που απαιτεί η κάθε περίσταση. Για κάποιον ο οποίος ενδιαφέρεται να αγοράσει “ένα τριαντάφυλλο” (δεν είναι αρκετά γκικιό — ΜΑΚΡΙΑ!), αυτή και μόνο η λαϊκή (δημώδης, κοινή) ονομασία αρκεί. Αντίθετα για κάποιον συλλέκτη, κάποιον παλαβιάρη με τριχωτές παλάμες που ενδιαφέρεται για την σύσταση των αιθέριων ελαίων που περιέχουν συγκεκριμένα τριαντάφυλλα ή κάποιον που θέλει να κάνει μια πολύ συγκεκριμένη μελέτη, μια τέτοια ονομασία είναι ανεπαρκής άπαξ και αναφέρεται σε πάρα πολλά είδη φυτών. Πιθανότατα ο τρελιάρης μας να θέλει να χρησιμοποιήσει για να συνεννοηθεί την επιστημονική ονομασία του φυτού, π.χ. Rosa alba, γνωστή και ως διωνυμική ονοματολογία — δηλαδή το λατινικό όνομα του φυτού.
Σκοπός αυτού του άρθρου είναι να βοηθήσει τον εκκολαπτόμενο “φυτομάγο” να εντοπίσει το κοινό όνομα αλλά κυριότερα το διωνυμικό όνομα των φυτών που τον ενδιαφέρουν, προτείνοντας μια μεθοδολογία για την εύρεση των ονομάτων. Το σημερινό μενού περιλαμβάνει πληροφορίες γύρω απο την κοινή ονομασία των φυτών, την επιστημονική ορολογία, την σημαντικότητα της κάθε μίας, όπως επίσης τον τρόπο σκέψης εντόπισμού του ονόματος φυτών και μερικές συμβουλές για ταυτοποίηση άγνωστων φυτών.
Αν δεν σε έχω χάσει ως τώρα από αναγνώστη, ας μην ζορίσω άλλο την τύχη μου — θα έχουμε άπλετο χρόνο μπροστά μας να σε κάνω να βγάλεις το Niata απο τα bookmarks σου ή το RSS σου, οπότε ας αρχίσουμε από κάτι απλό. Τα κοινά ονόματα των φυτών.
Κοινά ονόματα φυτών (τι σημαίνει;)
Ότι λέει η φράση: πώς φωνάζεις τον Αθανάσιο, Θανάση ή Σάκη; Πώς σε φωνάζει Τάκη ο Αλέξης Προδρόμου κάθε Σαββάτο; Κάπως έτσι — αλλά αναφερόμαστε σε φυτά, και εδώ δεν εννοούμε τον Λάκη τον γλυκουλή με τις γυαλαμπούκες… Τα κοινά ονόματα των φυτών, γνωστά και ως δημώδη, είναι τα πλέον χρησιμοποιούμενα ονόματα στην καθομιλουμένη.
Είναι το όνομα ενός φυτού όπως θα το συναντήσεις σε ένα μαγαζί με βότανα, στο ανθοπωλείο, σε φυτώρια/μαγαζιά σπόρων, σε μια συνταγή μαγειρικής, στο ξόρκι αγάπης της φαφούτας γιαγιάς σου, στην γεωργία ή στην Βίσση ή όπου άλλου θα βρείς καθημερινούς ανθρώπους και όχι ημίθεους ή βοτανολόγους/γεωπόνους. Είναι ίσως το πρώτο όνομα που έρχεται στο μυαλό για ένα φυτό σε έναν άνθρωπο θέλοντας να αναφερθεί σε αυτό. Για παράδειγμα: μέντα, μαργαρίτα, σπαθόχορτο, κισσός, κυπαρίσσι, μανδραγόρας.
Το εξαιρετικό με τα λαϊκά ονομάτα των φυτών είναι ότι έχουν συγκεκριμένη γεωγραφική κατανομή και παρουσιάζουν έντονη διαφοροποίηση από μέρος σε μέρος. Ό,τι πρέπει για να βάλεις μπρός μια καλή λαογραφική/εθνοβοτανολογική μελέτη! Συνήθως είναι περιγραφικά κάποιας ιδιότητας του φυτού, π.χ. φαρμακευτικής/μορφολογικής/μυθολογικής/οργανοληπτικής και παρόλο που πολλές φορές έχουν ως προϋπόθεση την ντόπια παρουσία του φυτού, υπόκεινται στην δυναμικότητα την καθομιλουμένης, μιας δυναμικής και ευμετάβλητης γλώσσας έτοιμης να ενσωματώσει νέες λέξεις και τύπους. Με λίγα, λιγότερο κυριλέ λογάκια, κλάφτα Χαράλαμπε, πας ξεβράκωτος στα Cucumis sativus αν βαδίζεις μόνο με το “κοινό όνομα” ενός φυτού ανά χείρας.
Προς καλύτερη κατανόηση των παραπάνω -από την αρχή της Sci-zophrenia λέμε πως είσαι λίγο αργός- καλό είναι να σου αναφέρω μερικά παραδείγματα ώστε να δεις με τα αγελαδίσια ματάκια σου για το τι μιλάμε. Όσον αφορά την τοπική ονομασία ενός φυτού παίζει το ίδιο φυτό να έχει διαφορετική ονομασία απο μέρος σε μέρος, όπως επίσης και η ίδια κοινή ονομασία να αναφέρεται σε εντελώς διαφορετικά φυτά σε διαφορετικά μέρη μιας χώρας.
Στην πρώτη περίπτωση έχουμε τα ονόματα πορδόχορτο (Κεφαλονιά), βρωμόχορτο (Κέρκυρα), ακανθόμηλο και τάτουλας να αναφέρονται στο φυτό Datura stramonium, γνωστό και ώς Ντάτουρα. Το όνομα βρωμόχορτο όμως αναφέρεται σε άλλες περιοχές στα φυτά Ballota hirsuta, Heliotropium europaeum και Conium maculatum (το γνωστό κώνειο!) μεταξύ άλλων. Διψάς πιο πολύ και απο τον Σωκράτη; Τσίμπα και το σπαθόχορτο -έτσι για να στρώσεις χαρακτήρα- (γνωστό σε ορισμένα μέρη ως βάλσαμο ή ως βότανο το Αγίου Ιωάννη) όπου το όνομά του εκτός του Hypericum perforatum αντιστοιχεί και στα φυτά Colchicum variegatum, Carex glauca και Pallenis spinosa. Δεν χρειάζεται να έχεις ιδιαίτερες νοητικές ικανότητες για να δεις πως πηγαίνοντας μόνο με το κοινό όνομα ενός φυτού δεν θέλει πολύ για να έχεις μπελάδες, ιδίως αν το φυτό που ψάχνεις με τον άλφα ή βήτα τρόπο θα καταλήξει σε κάποια οπή του σώματός σου!
Όπως είπαμε, τα ονόματα των φυτών είναι μια ανθρώπινη σύμβαση, μια συμφωνία των ανθρώπων μεταξύ τους για να βγάζουν άκρη — οπότε μην περιμένεις να τα βρεις ανόθευτα απο την ανθρώπινη φύση. Μας αρέσει να βλέπουμε παντού τον εαυτό μας και είμαστε σχετικά καλοί στο να αναγνωρίζουμε μοτίβα. Έτσι πολλές φορές η απόδοση ανθρωπομορφικών χαρακτηριστικών σε φυτά, αν μοιάζουν για παράδειγμα με κάποιο ανθρώπινο όργανο, οδηγούν αυτόματα στην αποδοχή σχετικών με το χαρακτηριστικό ιδιοτήτων του φυτού. Από τέτοιες παρατηρήσεις δεν μπορούν να λείπουν και τα αναπαραγωγικά όργανα, φετίχ του ανθρωπίνου είδους από απαρχής του, όπου φυτά που τους μοιάζουν θεωρούνται πως έχουν αφροδισιακές ιδιότητες ή ιδιότητες καθορισμού φύλου αν το λάβει μια έγγυος γυναίκα (πχ το σαλέπι, γνωστό ως σερνικοβότανο όπου ο βολβός του θυμίζει… αρχίδια κατά μερικούς).
Σου ψέλλισα επίσης κάτι περί “δυναμικού χαρακτήρα των δημωδών ονομάτων“. Αυτόν δεν θα τον βρείς αποκλειστικά στον τομέα της λαϊκής βοτανολογίας αλλά είναι χαρακτηριστικό της τρέχουσας γλώσσας. Πχ εξωτικά φυτά και φρούτα που ουδέποτε υπήρξαν αυτοφυή ή ντόπια, όπως το μάνγκο, ενσωματώνονται στην καθημερινή γλώσσα ως κοινά ονόματα είτε αυτούσια είτε με παραφθορά του ξένου ή επιστημονικού ονόματός τους. Αυτό το φαινόμενο παρατηρείται συχνά στις πόλεις όπου η εμπορική διαθεσιμότητα πρωτύτερα άγνωστων ειδών καθιστά αναγκαία την εφεύρεση μιας λαϊκής ονομασίας.
Αυτό το φαινόμενο δεν περιορίζεται μόνο στο ευρύ κοινό, αλλά πολλές φορές απαντάται και σε εξειδικευμένους κύκλους ατόμων που ασχολούνται με άγνωστα για το ευρύ κοινό φυτά. Για κόψε μια βολτούλα σε τέτοιες δυκτιακές κοινότητες του εξωτερικού! Θα δεις πως εφευρίσκονται “χαϊδευτικά” ή ψευδώνυμα για φυτά, συντομογραφίες των επιστημονικών ονομάτων τους ή “δάνεια” απο κουλτούρες όπου τα εν λόγω φυτά είχαν μακρά ιστορία με τον πολιτισμό μέσα από τον οποίο έγιναν γνωστά, με αποτέλεσμα να εμφανίζεται μια “νέο-δημώδης” ορολογία που πολλές φορές είναι χαρακτηριστική του γκρουπ απο το οποίο προέρχεται.
Η κοινή ονομασία των φυτών είναι κεφαλαιώδους σημασίας. Προσφέρει πλούσιο εθνοβοτανολογικό, φαρμακογνωστικό και λαογραφικό υλικό και μπορεί να μαρτυρήσει πολλά για το πως σκεφτόταν η ομάδα ανθρώπων που τα ονόμασε, ποια χαρακτηριστικά θεώρησε αντιπροσωπευτικά σε κάθε φυτό που ονόμασε και επίσης να αποκαλύψει την σχέση του τοπικού πληθυσμού με το εκάστοτε φυτό.Ως εκ τούτου, τα κοινά ονόματα των φυτών παραμένουν επίκαιρα και θα ήταν έξυπνο να μην παραγκωνιστούν χάριν επιστημονικών ονομάτων.
Λατινικές ονομασίες φυτών
Τις Λατινικές ονομασίες των φυτών τις χρειαζόμαστε διότι δεν είμαστε καθόλου καλά με τα κοινά ονόματα! Τέντωσε τα μάτια σου και αυγούλιασε την παραπάνω ενότητα ξανά, εκτός από την προσοχή σου έχεις πρόβλημα και στην μνήμη σου! Το χαρακτηριστικό της κοινής ονομασίας των φυτών να διαφέρει κατά τόπους και να μην ανήκει αποκλειστικά σε ένα και μόνο είδος αποτελεί ένα σημαντικό μειονέκτημα, που εκτός το ότι μπορεί να δυσχεράνει την επικοινωνία όσον αφορά το σε ποιο συγκεκριμένο φυτό γίνεται αναφορά, μπορεί να αποβεί από αναποτελεσματική ως και επικίνδυνη αν πρόκεται ένα φυτό να επιλεχθεί για τις φαρμακευτικές ιδιότητές του.
Επίσης, πλέον, η γνώση του λατινικού ονόματος ενός φυτού επιτρέπει στον ερευνητή να ξεφύγει απο την “τοπικά συσσωρευμένη” γνώση και του δίνει πρόσβαση στην παγκόσμια γνώση που υπάρχει, μακριά απο τα στενά όρια της ελληνικής πλευράς του διαδυκτίου.
Κάποιος παράξενος κάποτε μου είπε πως τις απλές ιδέες τις συλλαμβάνουν τα λαμπρά μυαλά, και φοβάμαι πως είχε δίκαιο. Έτσι και εδώ, την ανάγκη για ένα καθολικά αποδεκτό όνομα ενός οργανισμού, όπως στην περίπτωσή μας τα φυτά, συνειδητοποίησε ο σουηδός Κάρολος Λινναίος (Carl Linnaeus) ο οποίος με το έργο του “Systema Naturae” έθεσε τις βάσεις για να μπορεί να επιτευχθεί κάτι τέτοιο. Εισήγαγε την χρήση ενός διπλού ονόματος για κάθε είδος το οποίο είναι μοναδικό για το καθένα, συστηματικοποιώντας έτσι για πρώτη φορά την ταξινόμιση των ειδών.
Αυτός ο τρόπος ονομασίας είναι γνωστός ως διωνυμική ονοματολογία (binomial nomenclature) των ειδών και αποτελεί τον συνηθέστερο τρόπο αναφοράς στην παγκόσμια επιστημονική βιβλιογραφία. Στην διωνυμική ταξινομία του Λινναίου το πρώτο όνομα αντιστοιχεί στο γένος και το δεύτερο στο είδος. Ορισμένες φορές χρησιμοποιείται η τριωνυμική ονομασία, στην περίπτωση που υπάρχουν υποείδη μέσα σε ένα είδος.
Η ιδέα του αποδείχθηκε τόσο βολική και trendy που τείνει να την χρησιμοποιεί και η επιστήμη της συστηματικής ταξινόμησης των ειδών, μια επιστήμη που έχει ως στόχο της να κατατάξει τα έμβια όντα σε κατηγορίες αρχίζοντας από μεγαλύτερα σύνολα (π.χ. Επικράτεια και Βασίλειο) και καταλήγοντας σε μικρότερα (οικογένεια, είδος, υποείδος).
Τι μαγκιά όμως έκανε ο τρισμέγιστος μπουκλάκιας Λινναίος και ήταν τόσο πετυχημένη που αποτελεί σημείο αναφοράς σε κοτζάμ επιστήμες; Τίποτα το ιδιαίτερο, απλά έκανε κάτι που βαριέσαι να το κάνεις εσύ! Ουσιαστικά έκανε δυο πραγματάκια: το πρώτο ήταν να πάρει τα ονόματα των φυτών που ως τότε ήταν ένα χάος και στην καλύτερη ήταν λατινικά μακρινάρια που περιέγραφαν το φυτό (πέντε και βάλε λέξεις) και να τα μικρύνει-να τα μετατρέψει σε… “κοινά“, εύκολα κατ’ αυτόν.
Το δεύτερο ήταν να βγει από το σπιτάκι του, να εξερευνήσει τον κόσμο και να συλλέξει και να ονομάσει καινούργια φυτά. Τα αυγούλωνε καλά καλά με την διεισδυτική ματιά του Παχατούρ και βάση των μορφολογικών χαρακτηριστικών τους αποφάσιζε σε πιο “γνωστό φυτό” είναι πιο κοντά, οπότε τα έβαζε στο ίδιο γένος αλλά με άλλο “επίθετο”. Αυτό είναι κάμποση δουλειά διότι θα έπρεπε να εξετάσεις τις ρίζες τους, τα φύλλα τους, τα λουλούδια τους, τον κορμό τους και ένα κάρο άλλες “λεπτομέρειες” που καθημερινά αγνοείς. +1 λοιπόν για τον επωφελή ψυχαναγκασμό του!
Πλέον η ταξινόμηση των ειδών και κατά συνέπεια τα ονόματά τους δεν βασίζονται, όπως στο παρελθόν, μόνο σε εξωτερικά χαρακτηριστικά των ειδών για την διαπίστωση συγγένειας αλλά έχουν προεκταθεί και στην αποσαφήνιση φυλογενετικών σχέσεων μέσω μοριακών μεθόδων. Εδώ κοιτάς κατά συγγένεια στην αλληλουχία του DNA ή και σε ομοιότητες ενζύμων και αξίζει να γνωρίζεις πως στην ιστορία της ταξινόμησης των ειδών έχουν εμφανιστεί πάμπολλες διαφωνίες και κάθε άλλο παρά εύκολη είναι η κατάταξη των ειδών. Η επιστήμη της ταξινομικής είναι για τους τσαμπουκαλήδες που γουστάρουν τον καυγά και την εμμονή στην άποψή του εκάστοτε “νονού” κάποιου φυτού. Πολλές αδερφές και παλικάρια γίνανε μαλλιά κουβάρια για το αν ένα φυτό ανήκει στο Χ ή στο Υ γένος!
Παρόλαυτα η διωνυμική ονομασία ενός φυτού παραμένει παγκόσμιο σημείο αναφοράς, κάνοντας την εύρεση πληροφοριών για ένα είδος (στην περίπτωσή μας φυτό) αρκετά εύκολη, ασχέτως αν υπάρχουν διαφωνίες ως προς την ταξινομική του θέση και συγγένεια με άλλα είδη. Έχε όμως κατα νου, padawan φυτομάγε, πως η συγγένεια ακόμα και σε επίπεδο γένους δεν εγγυάται πάρα πολλά από άποψη ομοιότητας ιδιοτήτων των φυτών!
Αυξάνει ναι-μεν την πιθανότητα να συγγενεύουν και βιοχημικά, αλλά κάτι τέτοιο δεν είναι απόλυτο. Παραδείγματος χάριν, αν υποθέσεις πως όλο το γένος Coffea περιέχει καφεΐνη θα έπεφτες μέσα για τα περισσότερα είδη (Coffea arabica, Coffea canephora), θα έκανες όμως λάθος για το είδος Coffea charrieriana το οποίο δεν περιέχει. Ντεκαφεϊνέ η φάση του! Το ίδιο και με το γένος Salvia, όπου η Salvia officinalis -το φασκόμηλο στον κήπο της γιαγιάς- διαφέρει σε ιδιότητες απο την… νεοανερχόμενη στο ελληνικό διαδύκτιο Salvia divinorum.
Πως βρίσκω το όνομα ενός φυτού
Κερνάω αμφεταμίνη αν είναι να μείνεις ξύπνιος, δεν σε πρήζω τζάμπα με τα παραπάνω τόση ώρα! Η ταυτοποίηση ενός φυτού και η εύρεση του λατινικού του ονόματος προϋποθέτει συνειδητοποίηση των παραπάνω και δημιουργική εφαρμογή τους. Think simple, σαν τον Λινναίο: η απλούστερη οδός για την εύρεση πληροφοριών για ένα φυτό είναι η εύρεση της κοινής ονομασίας του απο την οποία κάποιος μπορεί να βρει την λατινική. Σήμερα, το διαδύκτιο απλοποιεί κατα πάρα πολύ την διαδικασία αυτή, δεδομένου οτι πλέον βάζοντας την κοινή ονομασία ενός φυτού σε οποιαδήποτε μηχανή αναζήτησης το λατινικό του όνομα απέχει μερικά κλικ. Στα πρόφτασαν πως υπάρχει μια μεγάαααλη εγκυκλοπαίδεια, η Wikipedia, ε;
Η πιο απλή των περιπτώσεων είναι το φυτό προς ταυτοποίηση να βρίσκεται σε κάποιον κήπο, στον δρόμο ή να είναι με άλλα λόγια πολύ κοινό. Σε αυτή την περίπτωση think simple στο τετράγωνο! Γίνε ο παράξενος της περιοχής και ρώτα κάποιον (ιδιοκτήτη κήπου, περαστικό, καλοκάγαθη γιαγιούλα) πως ονομάζεται το φυτό που βλέπεις.
Κάτι τέτοιο δεν είναι πάντα δυνατό, οπότε καλό είναι να σε κόβει τόσο ώστε να αξιοποιείς εναλλακτικές οδούς ταυτοποίησης. Εδώ έρχονται πολύ χρήσιμα τα ανθοπωλεία, τα φυτώρια και οποιοδήποτε μαγαζί πουλάει φυτά -απλά πάνε τους κάποιο χαρακτηριστικό μέρος του φυτού ή μια καλή φωτογραφία του. Εξαιρετικό ενδιαφέρον έχουν και οι ανθοκομικές εκθέσεις όπου κάποιος μπορεί να δει πλειάδα φυτών και να μάθει τα κοινά τους ονόματα.
Συνήθως στην Ελλάδα οι καταστηματάρχες δεν γνωρίζουν το λατινικό όνομα του φυτού αλλά α
- μπορείς να σπάσεις τρομερή πλάκα ρωτώντας τον ανθοπώλη το λατινικό για κάθε φυτό που βλέπεις
- αν έχεις την βοήθεια του κοινού, τότε έχεις λύσει μεγάλο μέρος του μυστηρίου.
Το πρώτο βήμα για την ανεύρεση του λατινικού ονόματος είναι, όπως είπαμε παραπάνω, η εισαγωγή του σε κάποια μηχανή αναζήτησης όπως το Google (εδώ δεν μπορώ να σε βοηθήσω, πρέπει να το πληκτρολογήσεις μόνος σου στην μηχανή!). Αν το όνομα σου ακούγεται “ξένο” αξίζει να εισαχθεί εκτός των ελληνικών χαρακτήρων και με λατινικούς, πιάνοντας έτσι και την δεύτερη περίπτωση “κοινού” ονόματος, αυτής της κουτσουρεμένης παραφθοράς. Μην τρέμεις, ο Θεός Γούγλης μαντεύει την σκέψη σου και θα σε διορθώσει!
Σε αυτό το στάδιο μπορεί να φανεί αρκετά χρήσιμη μια διπλή αντίστροφη επαλήθευση του ονόματος του φυτού! Κάτσε καλά μάγκα, εδώ είναι το ωραίο! Κατά αυτή την μέθοδο επαληθεύεις μέσω φωτογραφιών το ότι το λατινικό και το κοινό όνομα αντιστοιχούν όντως στο φυτό που ψάχνεις: αυτό μπορεί να γίνει εύκολα μέσω του Google images, clickety click! Αυτό το βήμα μπορεί να αποσαφηνίσει αν όντως η ονομασία αντιστοιχεί στο φυτό, διότι υπάρχουν περιπτώσεις που το κοινό όνομα είναι λανθασμένο αλλά επειδή είναι ευρέως διαδεδομένο παραμένει στην καθομιλουμένη! Προσοχή, λακούβα! Ένα τέτοιο αρκετά κοινό παράδειγμα είναι ένα πολύ γνωστό δέντρο με ροζ ινώδη άνθη και σύνθετα φύλλα στο οποίο αναφέρονται πολλοί ως “μιμόζα” ενώ ουσιαστικά είναι ένα εντελώς διαφορετικό φυτό της ίδιας οικογένειας, το Albizia julibrissin.
Τι παίζει όμως όταν τα βρείς μπαστούνια και ο πρωκτός σου συσπαστεί αποτόμα απο την δυσκολία;
Οι δυσκολότερες των περιπτώσεων είναι:
- ένα φυτό προς αναγνώριση το οποίο δεν είναι κοινό και δεν έχει βρεθεί σε μέρος που μπορεί να ερωτηθεί κάποιος για αυτό
- φυτά τα οποία δεν έχουν ξεχωριστό κοινό όνομα στην καθομιλουμένη αλλά αναφέρονται σε αυτά με κάποιον όρο “ομπρέλα” (“κάκτοι“)
- φυτά σε βοτανοπωλεία
Στην πρώτη και δεύτερη περίπτωση το κύριο πρόβλημα είναι η δυσκολία εντοπίσεως του σημείου εκκίνησης, αυτό του κοινού ονόματος. Στην τρίτη περίπτωση ορισμένες φορές τυγχάνει ακριβά ή σπάνια βότανα να μην βρίσκονται σε επάρκεια οπότε ο βοτανοπώλης εν γνώση του ή εν αγνοία του να μην παρέχει το σωστό βότανο. Εκτός αυτού η θρυμματισμένη μορφή των βοτάνων μπορεί να κάνει δυσκολότερη την αναγνώρισή τους. Στις παραπάνω περιπτώσεις δεν μπορείς να αποφύγεις την αναγνώριση φυτών με την κλασσική της έννοια, δηλαδή την λεπτομερή καταγραφή των χαρακτηριστικών τους και είτε το ψάξιμο σε βιβλία/διαδύκτιο είτε τη κατάθεσή τους σε κάποιο φόρουμ σχετικό με την αναγνώριση φυτών.
Εδώ πλέον κοιτάς κατάμουτρα μια “τέχνη” η οποία προϋποθέτει όξυνση της παρατηρητικής σου ικανότητας -βράσε ρύζι- και την εμμονή στην λεπτομέρεια. Θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί ότι όλα τα φυτά “μοιάζουν” , όμως με προσεκτικότερη παρατήρηση και ανάλυση του τι μας κάνει “αυτόματα” να ξεχωρίζουμε μια μαργαρίτα από το θυμάρι μπορούμε να δούμε τι κριτήρια χρησιμοποιούμε υποσυνείδητα για την αναγνώριση των φυτών. Χαρακτηριστικά όπως το άνθος, ο τύπος φυλλώματος, ο καρπός, οι σπόροι, ο κορμός, η οσμή όπως επίσης και το μέρος που φύεται είναι αυτά που διαφοροποιούν φυτό απο φυτό και αξίζει να σημειωθούν από όποιον θέλει να αναγνωρίσει ένα φυτό, οπότε αξίζει να δοθεί μεγάλη προσοχή σε αυτά και να περιγραφούν όσο το δυνατόν ακριβέστερα.
Εδώ μπορεί να βοηθήσουν και δύο άλλες μέθοδοι, η συλλογή δειγμάτων απο αυτά τα μέρη και η φωτογράφησή τους. Και στις δύο αυτές μεθόδους πρέπει να φροντίσεις τα δείγματα (φωτογραφικά ή βιολογικά) να είναι όσο το δυνατόν πληρέστερα ώστε να παρέχουν την μεγαλύτερη δυνατή ευκρίνεια, αλλιώς προετοιμάσου για χοντρό κράξιμο απο τους σχετικούς του χόμπυ (ελιτιστές σου αρέσει να τους λες για να παρηγορείς τον εαυτό σου). Στην δυσκολότερη περίπτωση όπου έχουμε ως μόνη δυνατότητα να περιγράψουμε ένα φυτό προφορικά ή γραπτά , μπορεί να φανεί πολύ χρήσιμη η ύπαρξη ενός λεξικού βοτανολογίας ή βοτανικών όρων κατά προτίμηση αγγλοελληνικό/ελληνοαγγλικό. Κόψε 5 απο τα φραπουτσίνο που πίνεις κάθε μήνα και μάζεψε λεφτά για να αγοράσεις ένα!
Περαιτέρω πληροφορίες για τους σπασίκλες
H Εθνοβοτανολογική βάση του Dr Duke (Dr. Duke’s Phytochemical and Ethnobotanical Databases): Μια εθνοβοτανολογική βάση δεδομένων με αρκετά καλό search function. Δείχνει τι φυτοχημικά περιέχει το κάθε φυτό και τις δράσεις τους, όπως επίσης μπορεί να εντοπίσει φυτά που περιέχουν κάποιο συγκεκριμένο φυτοχημικό. Χτύπα το λατινικό ή το κοινό αγγλικό όνομα ενος φυτού και με λίγη τύχη θα δεις τι ουσίες περιέχει και σε τι συγκεντρώσεις! Ότι πρέπει προτού ξηλώσεις την μισή χλωρίδα για εκχύλιση ενός συστατικού μόνο και μόνο για να συνειδητοποιήσεις πως… τα φυτά που μάζεψες δεν το περιέχουν. Προσοχή: δεν είναι εξαντλητική η λίστα του Dr Duke ούτε από άποψη ειδών ούτε απο άποψη χημικών που περιέχει το κάθε φυτό (ναι, τα φυτά περιέχουν “χημικά”!)
Botanical.com, A modern Herbal της Mrs M. Grieve: Περιέχει συνοπτικές μονογραφίες φυτών, στοιχεία καλλιέργειάς τους όπως επίσης και παραδοσιακές τους χρήσεις. Λιγότερο ακαδημαϊκό απο την βάση του Duke, περιέχει όμως χρήσιμες συνταγές και περιγραφές των φυτών — σαν να σου μιλάει η γιαγιά σου που έχει βγάλει όμως και μια σχολή και μπορεί να στα πεί και λίγο ψαγμένα αλανιάρικα αντί να σε κοιτάει με κενό βλέμμα καθώς της τρέχουν τα σάλια.
Online λεξικά βοτανικής/βοτανολογίας, αρκετά χρήσιμα στην περιγραφή χαρακτηριστικών των φυτών. Σκόνταψες πάνω σε θησαυρό! Το μόνο τους μειονέκτημα είναι ότι είναι στα αγγλικά — ό,τι πρέπει για περιγραφή φυτών σε ξένα fora!
Dave’s Garden. Φόρουμ αναγνώρισης φυτών στα αγγλικά. Εδώ είναι που χρησιμοποιείς τα παραπάνω λεξικά και λαμβάνεις συνήθως έγκυρες απαντήσεις για το τι είναι το φυτό που κρατάς στα χέρια σου.
UBC Botanical Garden Forums. Φόρουμ αναγνώρισης φυτών στα αγγλικά. Αν γουστάρεις κάτι πιο ψαγμένο απο τον κήπο του Dave, να ακόμα ένα φόρουμ με “μάγους” που για να κάνουν τα μαγικά τους δεν χρειάζεται να δούν “χαρτί”. Μόνο εικόνες του φυτού σου!
Manitari.gr, Κάκτοι Παχύφυτα Βολβοί και Cactus Thelo: Τρεις εξαιρετικές Ελληνικές κοινότητες με φόρουμ, η πρώτη αφιερωμένη στα μανιτάρια και οι άλλες δυο στους κάκτους και τα παχύφυτα. Αξίζει να τις επισκευτείς αν έχεις πολύ εξειδικευμένα γούστα στις φυτοαναζητήσεις σου (σημείωση: τα μανιτάρια δεν είναι φυτά… αλλά αυτό το ξέρεις ήδη, έτσι;) και αν γουστάρεις να συζητήσεις αυτά τα θέματα σε πιο ανεβασμένο επίπεδο από ότι θα μπορούσες με τον ανθοπώλη της γειτονιάς σου. Φρόντισε προτού εγγραφείς να έχεις ψάξει και λίγο μόνος σου τα θέματα αυτά, να τους δείξεις πως έστω ασχολήθηκες σε βασικό επίπεδο και δεν πας για μασημενη τροφή ή να μπορείς να δεχθείς το UTFSE και το “διάβασε πρώτα και ξαναέλα” χωρίς να τους αποκαλέσεις “ελιτιστικά καθίκια“. Ναι, όλοι κάποτε υπήρξαν νιούμπηδες, αλλά ο νιούμπης με όρεξη φαίνεται από το ότι έχει κάνει το homework του πριν τζάσει στην συζήτηση!
Εικονογραφημένο λεξικό βοτανικών όρων (Ελληνοαγγλικό και αγγλοελληνικό). Συγγραφέας: Γιώργος Σφήκας, Εκδόσεις :Σταφυλίδης ISBN: 9789607695321 . Ένα αρκετά καλό βιβλίο ,ίσως το πληρέστερο στην Ελληνική αγορά που επεξηγεί βοτανικούς όρους προσφέροντας επίσης εικόνες για καλύτερη κατανόηση και γεφυρώνει το χάσμα ελληνικών-αγγλικών όρων. Τώρα πλέον δεν έχεις καμία δικαιολογία για να μην την ψάξεις την φάση και στα Ελληνικά! Να που θα πάνε τα πέντε φραπουτσίνο που έκοψες!
