Οι Ναπολιτάνοι ξέρουν να ξορκίζουν τους τρόμους τους. Αυτούς που γεννά ο Βεζούβιος, η Καμόρα, οι σεισμοί μέχρι και εκείνους που γεννά ο Μπερλουσκόνι... Ο δημοκρατικός ιταλικός Νότος τραγουδάει και χορεύει στον διονυσιακό ρυθμό της ταραντέλας. Κι όποιον πάρει ο Χάρος! Βρεθήκαμε στη Νάπολη στο φεστιβάλ «Terre in Moto» του Κέντρου Λαϊκής Κουλτούρας το οποίο διατηρεί σταθερή συνεργασία με την ελληνική εταιρεία καλλιτεχνικών παραγωγών Theoxenia.
Καλεσμένοι του φεστιβάλ ήταν η Φωτεινή Δάρα και ο Δημήτρης Παπαδημητρίου. Το φεστιβάλ «Terre in Moto» λειτουργεί φέτος για τρίτη χρονιά.
Ο διευθυντής του Αντόνιο Ακοτσέλα, ο οποίος διευθύνει και το Κέντρο Λαϊκής Κουλτούρας, είναι αποφασισμένος να διαδώσει την παράδοση της πατρίδας του σ' όλο τον κόσμο. Φιλοδοξία του είναι η Νάπολη με τη χαρακτηριστική μουσική και χορό ν' αποκτήσει την παλιά της λάμψη, να ξαναγίνει καλλιτεχνικό κέντρο της Ευρώπης.
Όλα ξεκίνησαν το 1600 όταν η Έλενα Αλντομπραντίνι, σύζυγος του Αντόνιο Καράφα, πρίγκιπα του Στιλιάνο και δούκα του Μοντραγκόνε, αποφάσισε την κατασκευή ενός παλάτσο για να στεγαστούν οι «νόμπιλι», οι ξεπεσμένες αριστοκράτισσες που αντιμετώπιζαν προβλήματα οικονομικά και οικογενειακά. Το Ιδρυμα Μοντραγκόνε εξελίχτηκε σταδιακά σε σημαντικό παράγοντα του κοινωνικού ιστού της πόλης με μια σειρά πρωτοβουλιών που στόχευαν στην προστασία της καλλιτεχνικής κληρονομιάς και παράδοσης. Τώρα φιλοξενεί το Μουσείο Υφαντουργίας και ενδυμασίας με συλλογή ενδυμάτων μόδας από τα παλιά φημισμένα ραφτάδικα της Νάπολης.
Στον ίδιο χώρο διεξάγονται συνέδρια, σεμινάρια και εκδηλώσεις στην παλιά εκκλησία, ενώ στον κατάλληλα διαμορφωμένο κήπο γίνονται θεατρικές και μουσικές εκδηλώσεις.
Το Κέντρο Λαϊκής Κουλτούρας σε συνεργασία με την εταιρεία παραγωγής «L' Oro di Napoli» έχει εκδώσει επίσης δέκα δίσκους και ένα DVD, ενώ αναμένεται η κυκλοφορία της σειράς
«Όπερες τσέπης», που θα περιλαμβάνουν χαϊλάιτς από πολύ γνωστές ιταλικές όπερες.
Σπαγγέτι και προσευχή
Σε κάθε γωνιά του παλάτσο Μοντραγκόνε υπήρχε δραστηριότητα. Στις υπαίθριες κουζίνες μαγείρευαν ναπολιτάνικα σπαγγέτι, στους κήπους γίνονταν επιδείξεις μόδας, στο εσωτερικό της παλιάς εκκλησίας (έχει παραδοθεί στον πολιτισμό εδώ και 23 χρόνια) οι εκδηλώσεις του φεστιβάλ. Στο «αλτάρε», εκεί όπου βρισκόταν κάποτε η Αγία Τράπεζα, στήνονται τώρα οι ορχήστρες για να παίξουν στους ρυθμούς της «ανίερης» ταραντέλας.
Παιδιά, νέοι, μεσήλικες γυναίκες και άντρες συμμετέχουν σε σεμινάρια όπου διδάσκονται την εκμάθηση λαϊκών οργάνων όπως της ταμόρας, καστανιέτες, τραγούδια και διάφορα είδη ταραντέλας. Οι γέροι ταμοράροι αποτελούν τους πιο σημαντικούς δασκάλους στο Φεστιβάλ με την πολύχρονη εμπειρία τους.
Η ευρύτερη περιοχή γύρω απ' τον Βεζούβιο δονείται στους ρυθμούς του ναπολιτάνικου χορού. Κι αν η ταραντέλα γεννήθηκε ως αυτοσχέδιος χορός στα σοκάκια της Νάπολης, ένα άλλο είδος, η ταμουριάτα, γεννήθηκε στα χωριά. Τα «φρόνε» ήταν τραγούδια που επινοούσαν οι άντρες στο δάσος και τα χωράφια ενώ την μελωδία του απόντος οργάνου έδιναν τα εργαλεία δουλειάς όπως το πριόνι, το δρεπάνι, το τσαπί, η τσουγκράνα. Σημείο αναφοράς των τραγουδιών ήταν πάντα η γυναίκα γι' αυτό και τελείωναν με το πανηγυρικό «La femina». Οταν έφταναν το βράδυ σπίτι, τα τραγουδούσαν χτυπώντας τα χέρια και οι γυναίκες χόρευαν.
Ένας χορός ερωτικός, βακχικός που έχει τις ρίζες του στα προχριστιανικά χρόνια. Από στόμα σε στόμα κι από γενιά σε γενιά, οι λαϊκοί οργανοπαίκτες ταξίδευαν στα χωριά παίζοντας και τραγουδώντας, ενώ συχνά γίνονταν τραγουδιστικοί ντελάληδες, αναγγέλλοντας γάμους, γιορτές ή τα όρντινι των δουκάτων.
Οι Μαντόνες της μουσικής
Το εντυπωσιακό, πάντως, είναι ότι η ταμουριάτα δεν είναι ακόμα αναγνωρισμένη από τη δημόσια εκπαίδευση -όπως το ξενόφερτο τανγκό- παρόλο που πέντε χιλιάδες νέοι παίζουν και χορεύουν. Κάθε περιοχή της περιφέρειας της Καμπανίας έχει τους δικούς της δεξιοτέχνες που παίζουν την ταμόρα με διαφορετικό τρόπο. Ετσι δημιουργήθηκαν διαφορετικές σχολές που ξεχωρίζουν στο μουσικό και στο χορευτικό ιδίωμα.
Το εκπληκτικό είναι πως κάθε είδος ταμουριάτας εκπροσωπεί και από μία Μαντόνα. Επτά συγκροτήματα αφιερωμένα σε ισάριθμες ναπολιτάνες Παναγίες συναγωνίζονται, κάποιοι μάλιστα λένε πως βρίσκονται σε διαρκή πόλεμο. Κι αν το επίσημο κράτος δεν αναγνώρισε ακόμα την ταραντέλα, έρχεται η τυπικά καθυστερημένη Εκκλησία να της προσφέρει όχι μόνο το όνομα της μητέρας του Χριστού αλλά και άσυλο! Μια ομάδα παίζει και χορεύει την παγανιστική ταραντέλα στην εκκλησία της ομώνυμης Μαντόνας αμέσως μετά τη λειτουργία.
Τα προηγούμενα χρόνια, το φεστιβάλ ταξίδευε σε πόλεις και χωριά εγκαταλειμμένα από τους πρόσφατους σεισμούς, επαληθεύοντας και τον τίτλο του: «Terre in Moto» δηλαδή «Γαίες σε Κίνηση». Τελευταία το Φεστιβάλ κινείται περισσότερο μεθοδικά και οργανωμένα. «Δεν είναι καθόλου εύκολη υπόθεση η διαμόρφωση της διδασκαλίας τεχνικών, σωματικής κινησιολογίας, μιμητικής των χεριών και των άλλων σωματικών μέσων», λέει ο Α. Ακοτσέλα.
«Επιστρατεύονται λαϊκοί μουσικοί και χορευτές που διδάσκουν στα σεμινάρια και σε ειδικά μαθήματα πρακτικής εξάσκησης και εκπαίδευσης. Στη μουσική μας αρμόζει να γίνει τόσο γνωστή στον κόσμο όσο και το φλαμένκο».
Ο χορός είναι στο αίμα των Ναπολιτάνων. Το κορίτσι που έτρωγε μαζί μας στην τρατορία δεν χρειάστηκε πολλά για να σηκωθεί να χορέψει μια «πίτσικα» μόλις ακούστηκε η ταμουριάτα. Η Εμιλι Παρίζι χορεύει εκστατικά από μικρή όπως η γιαγιά και η μητέρα της.
Στο πρόγραμμα του φεστιβάλ προλάβαμε να δούμε το εκπληκτικό συγκρότημα του Πιέτρο Ρίτσι, δεξιοτέχνη της γκάιντας. Οργανοπαίκτης και τραγουδοποιός ο Κάρλο Φαϊέλο έπαιξε δικά του τραγούδια και συνόδευσε την Τσιγγάνα Ολγκα Μπαλάν από τη Ρουμανία καθώς τη δική μας Φωτεινή Δάρα, μια «πορσελάνινη κούκλα» όπως την αποκάλεσαν οι Ιταλοί. Η Φωτεινή Δάρα είχε ακούσει το τραγούδι «Γκουαϊνέλα» του Φαϊέλο στο σπίτι της Ξένιας Καλδάρα. Ζήτησε την άδεια να χρησιμοποιήσει τη μουσική, έγραψε τους στίχους μαζί με τον Γιώργο Κορδέλα και η «Γκουαϊνέλα» έγινε «Χίλια μάτια» ελληνικά. Από τις πρόβες η Φ. Δάρα βρήκε με τους ναπολιτάνους μουσικούς κοινούς κώδικες επικοινωνίας:
«Είναι ανοιχτοί σαν και μας αλλά πολύ επαγγελματίες. Ο Φαϊέλο δεν αφήνει τίποτα στην τύχη. Είναι ενδεικτικό πως η ταραντέλα είναι στοιχείο της καθημερινότητάς τους. Στις πρόβες μέσα στην ένταση λέει κάποια στιγμή "Che tarantella!" εννοώντας "τι τρέλα!"».
Περιμένοντας το θαύμα
Αλλωστε η ταραντέλα δεν τελειώνει ποτέ στη Νάπολη. Μόλις φεύγαμε, ένα καινούριο φεστιβάλ άρχιζε. Είναι μετακινούμενο και οργανωμένο από την πολυπράγμονα καλλιτεχνική παραγωγό Ρακέλ Τσιμίνο, ξεκινώντας πανηγυρικά από την πιάτσα Μαρκάτο.
Λένε ότι οι θρησκείες των Ναπολιτάνων είναι δύο: η ποδοσφαιρική ομάδα της Νάπολης και ο Σαν Τζενάρο. Βρεθήκαμε στην πόλη όταν γιόρταζε η χάρη του και τα είδαμε όλα... Τα πάντα κλείνουν και το πανηγύρι αρχίζει από την οδό Ντουόμο μέχρι τον πεζόδρομο όπου βρίσκεται η μεγαλόπρεπη εκκλησία με τους εκατοντάδες μικροπωλητές περιμετρικά της.
Οι Ναπολιτάνοι περνούν μεγάλη αγωνία αυτή τη μέρα, αλλά, ίσως, και τις επόμενες. Αν γίνει το αναμενόμενο θαύμα, ησυχάζουν, αλλιώς περιμένουν και σκέφτονται τα χειρότερα... Το αίμα του αγίου φυλάσσεται σε ειδική γυάλινη θήκη κι είναι ότι απέμεινε από τον βίαιο θάνατό του στη διάρκεια των διωγμών των χριστιανών. Το 200 μ.Χ. του έλιωσαν το κεφάλι πάνω σε μια πέτρα σε γειτονιά της Νάπολης. Αυτό που περιμένουν όλοι μέσα στην εκκλησία -όπου παρευρίσκονται όλες οι αρχές της περιφέρειας, ακόμα και ένστολοι εκπρόσωποι από το αρχηγείο του ΝΑΤΟ που εδρεύει στη Νάπολη-, είναι να υγροποιηθεί το αίμα. Κι όσο το αίμα δεν ρέει κανείς δεν φεύγει... Ο Σαν Τζενάρο, σχεδόν πάντα, κάνει το θαύμα του, προκαλώντας στο κόσμο ενθουσιασμό: Miracolo-miracolo! Viva San Genaro!» κ.λ.π. Κάποιες φορές, όμως, ο άγιος δεν ευαρεστείται. Ο θρύλος λέει ότι το αίμα δεν έτρεξε όταν εξερράγη ο Βεζούβιος, αλλά και πριν από τρία χρόνια, οπότε ο τοπικός καρδινάλιος είχε δικαστικές περιπέτειες... Ωστόσο, την επόμενη μέρα που ο νεωκόρος καθάριζε το μεγάλο χρυσοποίκιλτο άγαλμα του αγίου γκρινιάζοντας «Κάνε το θαύμα κιτρινομούρη!», άνοιξαν οι ουρανοί. Το αίμα, μπροστά στο ταπεινό, λαϊκό αίτημα, άρχισε να τρέχει...
Ταραντέλα και Ντ' Αλέμα
Τις μέρες του φεστιβάλ βρέθηκε στη Νάπολη και ο υπουργός Εξωτερικών της κυβέρνησης Πρόντι, ο Μάσιμο ντ' Αλέμα, με τον πρώην πρόεδρο της Γερουσίας Φράνκο Μαρίνι για τη γιορτή του Δημοκρατικού Κόμματος.
Πήγαμε στη συγκέντρωση μαζί με τον φωτογράφο Σίλβιο Σιτσιλιάνο και καθ' οδόν κουβεντιάζαμε για την αριστερά και τη μοναδική αντιπολίτευση στον Μπερλουσκόνι από το πολυσυλλεκτικό Δημοκρατικό Κόμμα του Βάλτερ Βελτρόνι. Ο Σίλβιο, χρόνια στο επάγγελμα, αριστερός όπως οι περισσότεροι Ναπολιτάνοι, δεν έχει πολλές ελπίδες, αλλά πιστεύει ότι το πιο αριστερό κομμάτι του δημοκρατικού κόμματος εκπροσωπείται απ' τον Ντ' Αλέμα:
«Σ' αυτόν τον πολιτικό σχηματισμό δεν υπάρχει κομμάτι αριστεράς. Ως προσωπικότητες, ο Ντ' Αλέμα ή ο επονομαζόμενος "καθαρά χέρια" Αντόνιο Ντι Πιέτρο αποτελούν μια κάποια λύση». Στη συγκέντρωση ο Ντ' Αλέμα μίλησε για την Ενωση Ευρωπαίων Μεταρρυθμιστών που μόλις ίδρυσε αλλά σχολίασε το τελευταίο στυγερό έγκλημα της Καμόρα το προηγούμενο βράδυ στη Νάπολη: την εν ψυχρώ εκτέλεση επτά νιγηριανών μεταναστών.
Η «ασεσόρε» (τοπική υπουργός) Τουρισμού και Ισότητας των Φύλων, Φράνκα Βαλέντε, μας συστήνει δεκάδες πράγματα που πρέπει να δούμε στη Νάπολη. Τη ρωτάμε πώς αντιμετώπισε την πολύμηνη παραμονή των σκουπιδιών στους δρόμους της πόλης, πριν ο Μπερκουσκόνι «λύσει» το θέμα με την Καμόρα. «Στους τουριστικούς προορισμούς καταφέραμε να μην υπάρχει ίχνος σκουπιδιού. Δουλεύουμε πλέον συστηματικά για την τουριστική ανάπτυξη της πόλης. Ενδιαφερόμαστε πολύ για πολιτιστικές ανταλλαγές με την Ελλάδα. Στόχος μου είναι να ξαναζωντανέψει ως επιθυμία στον κόσμο η ρήση του Εντουάρντο ντε Φιλίπο: "Να δω τη Νάπολη και ας πεθάνω"».
