Πριν από μερικά εκατομμύρια χρόνια, ο Άρης ήταν γεμάτος νερό. Ίσως στο μέλλον να πλημμυρίσει ξανά.
Από τις αρχές της δεκαετίας του 1980, ομάδα επιστημόνων επέμενε στον ισχυρισμό της ότι κάποτε στον Άρη υπήρχαν ωκεανοί και ορμητικοί ποταμοί. Ήταν περισσότερο από βέβαιοι ότι στο εσωτερικό του Κόκκινου Πλανήτη ρέει λάβα η οποία κάθε πεντακόσια εκατομμύρια χρόνια αναδύεται στην επιφάνεια και δίνει ζωή στον Άρη. Κάθε φορά που συμβαίνει αυτό, ο πάγος που βρίσκεται στο υπέδαφος λιώνει και το νερό αναβλύζει ρέοντας μέσα σε παλιά κανάλια, μέχρι που φτάνει στις σημερινές πεδιάδες του Βόρειου Ημισφαιρίου, στην ίδια περιοχή όπου προϋπήρχε ένας απέραντος ωκεανός.
Αυτή τη θεωρία, γνωστή ως Θεωρία της Υπερπλημμύρας, ανέπτυξε ο Βίκτορ Μπέικερ, γεωλόγος στο Πανεπιστήμιο της Αριζόνα, στις ΗΠΑ, και ο Σιγκενόρι Μαρουγιάμα, καθηγητής στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας του Τόκιο, στην Ιαπωνία. Μέχρι πρόσφατα η πλειονότητα των μελών της επιστημονικής κοινότητας αντιμετώπιζε με σκεπτικισμό τη θεωρία τους, όμως τα στοιχεία που έστειλαν στη Γη τα ερευνητικά οχήματα της NASA, Spirit και Opportunity, επιβεβαίωσαν ως ένα βαθμό την υπόθεση των δύο επιστημόνων και αποκάλυψαν μια κρυφή ιστορία του Άρη.
Αδελφοί πλανήτες
Παρότι σήμερα η Γη και ο Άρης διαφέρουν πολύ μεταξύ τους, στο παρελθόν είχαν πολλές ομοιότητες. Και οι δύο πλανήτες σχηματίστηκαν πριν από περίπου 4,5 δισεκατομμύρια χρόνια, εποχή κατά την οποία το ηλιακό σύστημα "βομβάρδιζαν" χιλιάδες μετεωρίτες. Σύμφωνα με τη θεωρία του Μπέικερ, με το πέρας εκείνης της περιόδου τα υλικά που αποτελούσαν τους δύο πλανήτες κατανεμήθηκαν σε στρώματα βάσει της πυκνότητάς τους.
Ο σίδηρος καταποντίστηκε στο κέντρο, ενώ άλλες ενώσεις όπως το νερό και το διοξείδιο του άνθρακα ωθήθηκαν προς τα έξω, σχηματίζοντας μια αρχέγονη ατμόσφαιρα. Ποταμοί λάβας και πυκνά νέφη από δηλητηριώδη αέρια εκτινάσσονταν από τα τεράστια ηφαίστεια στην περιοχή Θαρσίς του Άρη.
Η ατμόσφαιρα ήταν γεμάτη σωματίδια πλούσια σε διοξείδιο του άνθρακα, αέριο που συνέβαλε στην άνοδο της θερμοκρασίας του πλανήτη αφού προκάλεσε το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Σημειώνονταν επίσης ακραία καιρικά φαινόμενα με χιονοπτώσεις, χαλαζοπτώσεις και βροχοπτώσεις. Το νερό συγκεντρωνόταν στους κρατήρες της επιφανείας ή σχημάτιζε τεράστιες εκροές που έφταναν από το Νότιο Ημισφαίριο στα βόρεια του πλανήτη, δημιουργώντας τον ωκεανό με το όνομα Oceanus Borealis.
Μία κρύο, μία ζέστη
Πού πήγε αυτό το νερό; Ο Μπέικερ υποστηρίζει ότι η θερμοκρασία του Άρη μειώθηκε σταδιακά, το χιόνι συσσωρεύτηκε στο Βόρειο Ημισφαίριο, ενώ μεγάλες ποσότητες νερού διείσδυσαν στο υπέδαφος και εγκλωβίστηκαν εκεί με τη μορφή πάγου, δεσμεύοντας μεγάλες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα. Μέσα σε μερικές χιλιάδες χρόνια, ο Βόρειος Ωκεανός στέγνωσε και ο Άρης μετατράπηκε στην παγωμένη έρημο που γνωρίζουμε.
Ωστόσο ο πυρήνας του παραμένει θερμός, γι' αυτό συχνά ο πλανήτης συμπεριφέρεται σαν χύτρα ταχύτητας η οποία πρέπει να αποβάλει την πλεονάζουσα θερμότητα. Το μάγμα ανεβαίνει στην επιφάνεια και χύνεται από τις κορυφές των ηφαιστείων, κατακλύζοντας την επιφάνεια του Άρη. Ακολούθως, ο πάγος στο υπέδαφος λιώνει, το νερό αναβλύζει από το εσωτερικό και κατακλύζει το Βόρειο Ημισφαίριο. Οι ποταμοί που σχηματίζονται έχουν ασύλληπτες διαστάσεις - μπροστά τους ο Νείλος μοιάζει με ρυάκι...
Τα νέα στοιχεία
Αν και ενδιαφέρουσα, η θεωρία του Μπέικερ ήταν προβληματική σε ένα σημαντικό σημείο. Στο έδαφος του Άρη δεν είχαν εντοπιστεί ανθρακικά άλατα, γεγονός που, σύμφωνα με τους γεωλόγους, υποδείκνυε ότι ο Κόκκινος Πλανήτης ήταν ανέκαθεν άνυδρος. Ο λόγος; Τα νερά που εξατμίζονται από τους ωκεανούς αλληλεπιδρούν με το διοξείδιο του άνθρακα της ατμόσφαιρας και σχηματίζουν ανθρακικό οξύ. Στη συνέχεια το ανθρακικό οξύ αντιδρά με τα μέταλλα στο έδαφος κι έτσι δημιουργούνται τα ανθρακικά άλατα.
Αφού ο Άρης δεν είχε ανθρακικά άλατα, δε θα είχε και ωκεανούς. Οι πρόσφατες ανακαλύψεις των Spirit και Opportunity πρόσθεσαν ένα ακόμα στοιχείο στο γεωλογικό παρελθόν του Άρη, το οποίο εξηγεί σε μεγάλο βαθμό την έλλειψη ανθρακικών αλάτων. Τα ερευνητικά οχήματα της NASA ανακάλυψαν τεράστιες ποσότητες θειικού άλατος, πράγμα που αγνοούσαν μέχρι σήμερα οι επιστήμονες.
Το νέο αυτό δεδομένο οδήγησε τον Μπέικερ στο συμπέρασμα ότι στους αρχαίους ωκεανούς του Άρη υπήρχαν μεγάλες συγκεντρώσεις θειικού άλατος το οποίο αύξησε την οξύτητα των νερών. Τα πολύ όξινα νερά όμως δε σχηματίζουν ανθρακικά άλατα, οπότε η απουσία τους εξηγείται ακόμα κι αν ο Άρης διέθετε ωκεανούς.
Ο τελευταίος κατακλυσμός
Σύμφωνα με τον Μπέικερ, οι κυκλικές εναλλαγές κρύου ζέστης επαναλαμβάνονται με περιοδικότητα μερικών εκατομμυρίων χρόνων. Κάθε φόρα είναι όλο και πιο ασθενή, γιατί ο πυρήνας του Άρη ψύχεται περισσότερο. Το τελευταίο περιστατικό μάλλον έλαβε χώρα πριν από εκατό εκατομμύρια χρόνια και πρέπει να ήταν λιγότερο ισχυρό από τα προηγούμενα. Ο Άρης λοιπόν γερνάει και τα ξεσπάσματά του δεν είναι τα ίδια...
Νερό και λάβα
Ο κρατήρας Gusev επελέγη ως σημείο προσεδάφισης γιατί οι επιστήμονες πίστευαν ότι στο παρελθόν ήταν γεμάτος νερό. Από τις πρώτες κιόλας μέρες, τα στοιχεία που έφερε στην επιφάνεια το Spirit επιβεβαίωσαν τις προβλέψεις τους. Το όχημα της NASA επιστράτευσε το ρομποτικό του βραχίονα προκειμένου να σκάψει μια τρύπα βάθους δύο χιλιοστών. Κατόπιν, κάνοντας χρήση του μικροσκοπίου του εντόπισε λαμπερούς κρυστάλλους από άλατα οι οποίοι, κατά πάσα πιθανότητα, σχηματίστηκαν από την εξάτμιση νερού. Οι επιστήμονες ισχυρίζονται ότι το νερό ανέβηκε στην επιφάνεια μαζί με μάγμα, γεγονός που ενισχύει τη θεωρία του Μπέικερ για την τήξη των πάγων λόγω της ηφαιστειακής δραστηριότητας.
Όξινες ιστορίες
Τα ευρήματα του Opportunity, με τόπο δράσης την πεδιάδα Meridiani Planum, ενίσχυσαν ακόμα περισσότερο τη θεωρία του Μπέικερ. Τα όργανα του ρομπότ ανίχνευσαν υψηλά επίπεδα θειικών αλάτων και μετάλλευμα θειικού σιδήρου. Τα δύο αυτά στοιχεία οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η πεδιάδα Meridiani Planum ήταν κάποτε ο βυθός μιας μεγάλης όξινης λίμνης. Μετά από όλα αυτά τα νέα στοιχεία, το θέμα για τους επιστήμονες δεν είναι αν ο Άρης διέθετε νερό αλλά αν μέσα στις υδάτινες εκτάσεις του αναπτύχθηκε κάποια πρωτόγονη μορφή ζωής.
