Για τους περισσότερους η λέξη κατάσκοπος φέρνει στο μυαλό έναν κομψό κύριο τύπου Τζέιμς Μποντ, ντυμένο με μαύρο σμόκιν, ο οποίος πίνει μαρτίνι περιτριγυρισμένος από καλλονές, ενώ χειρίζεται με ευκολία το περίστροφο. Κι όμως, πολύ λιγότερο γοητευτικοί άντρες, ακόμα και εγκληματίες, αποδείχτηκαν εξαιρετικοί πράκτορες, λόγω του δικτύου επαφών τους στον υπόκοσμο. Στην πραγματικότητα ο κατάσκοπος πρέπει να είναι εύστροφος, θαρραλέος, αλλά περισσότερο... διακριτικός από τον 007.
Ένα λεύκωμα με τίτλο «Κατασκοπία», που θα κυκλοφορήσει σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις «Τραυλός», με κείμενα του δημοσιογράφου Ντέιβιντ Οουεν, αποκαλύπτει ορισμένους από τους πιο διάσημους κατασκόπους όλων των εποχών και την «τέχνη» τους, όπως αυτή εξελίχτηκε ιδιαίτερα στον 20ό αιώνα.
Ψεύτικες ταυτότητες, κώδικες και κρυπτογραφήματα, μυστικά όπλα, τυφλά σημεία ανταλλαγών, ηλεκτρονική και φωτογραφική παρακολούθηση ήταν ορισμένα από τα κόλπα των κατασκόπων πριν η σύγχρονη τεχνολογία με τους δορυφόρους κάνει σχεδόν τα πάντα ορατά. Ομως, παρ' όλη την τεχνική κατασκοπία σήμερα, «ενίοτε οι πράκτορες παραμένουν η καλύτερη πηγή πληροφοριών, καθώς αυτοί και μόνον έχουν επαφή με τον παράγοντα άνθρωπο και τις προθέσεις του», επισημαίνει ο συγγραφέας.
Η κατασκοπία είναι ένα παγκόσμιο φαινόμενο που τα ίχνη του χάνονται στο χρόνο. Κάθε πόλεμος βασίζεται στην παραπλάνηση. Δεν υπάρχει μέρος όπου να μην χρησιμοποείται η κατασκοπία. Δελεάστε τον εχθρό σας για να τον παγιδεύσετε, έγραφε ήδη από το 400 μ.Χ. ο κινέζος θεωρητικός της τέχνης του πολέμου Σουν Του, ενώ την προτροπή του την ακολούθησαν βασιλιάδες, αυτοκράτορες και πάπες, επαναστάτες και πρόεδροι.
1. Θεμελιωτής της σύγχρονης κατασκοπείας θεωρείται ο Βίλχελμ Στίμπερ, διευθυντής του εγκληματολογικού στην αστυνομία του Βερολίνου και ένας από τους καλύτερους αρχικατασκόπους του 19ου αιώνα.
Σε μια από τις αποστολές του στο Λονδίνο και το Παρίσι συνέλεξε στοιχεία για τον Καρλ Μαρξ, ενώ οι πληροφορίες του αξιοποιήθηκαν στις διεθνείς δίκες του κομμουνισμού στην Κολονία, το 1852.
2. Από τους κατασκόπους που άφησαν εποχή στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν ο Ρέτζιναλντ «Ματάκιας» Χολ (λόγω μιας νευρικής σύσπασης στο βλέφαρό του). Κυβερνήτης στο βρετανικό καταδρομικό «Κορνουάλη», προκάλεσε με ένα ταχύπλοο ζημιά στις γερμανικές εγκαταστάσεις καθέλκυσης του Κιέλου, ενώ δύο από τους αξιωματικούς του φωτογράφιζαν τις νέες κατασκευές.
3. Η κατασκοπία δεν είναι ασφαλώς αποκλειστικά αντρικό σπορ. Στον αμερικανικό εμφύλιο η Ελίζαμπεθ Βαν Λιου εντυπωσίασε με ένα τέχνασμα: τοποθέτησε μια μαύρη υπηρέτρια στο σπίτι του προέδρου της Ομοσποδνίας Τζέφερσον Ντέιβις, η οποία παρίστανε την αγράμματη, ενώ διάβαζε όλα τα έγγραφα που έβρισκε, περνώντας πολύτιμες πληροφορίες στους Βόρειους.
4. Η διασημότερη γυναίκα κατάσκοπος Μάτα Χάρι εκτελέστηκε τον Οκτώβριο του 1917 από Γάλλους που υποψιάζονταν ότι διοχέτευε πληροφορίες στους Γερμανούς. Η δρ Ελιζαμπέτ Σράγκμιλερ, που εκπαίδευσε τη Μάτα Χάρι, ήταν πιο τρομερή. Γνωστή ως «Ομορφη ξανθιά της Αμβέρσας», προέτρεπε τους πράκτορες να υποβάλλουν τους συνδέσμους τους σε ψυχολογική πίεση.
5. Ορισμένοι έπαιζαν διπλό παιχνίδι. Στον Β' Παγκόσμιο ο Ισπανός Χουάν Πουζόλ Γκαρσία, γνωστός με το κωδικό όνομα «Γκάρμπο» για τους Βρετανούς και «Κάτων» για τους Γερμανούς, έπεισε τους δεύτερους ότι η απόβαση, που τελικά έγινε στη Νορμανδία, ήταν παραπλανητική και απομάκρυναν σημαντικές ενισχύσεις από το Πα ντε Καλέ.
6. Αλλοι ήταν ζευγάρι στη ζωή και στη δουλειά, όπως οι Γκούντερ και Κριστλ Γκιγιόμ, που εξασφάλισαν θέση στο γραφείο του γερμανού καγκελάριου Βίλι Μπραντ. Εδιναν απόρρητες πληροφορίες στην υπηρεσία κατασκοπείας της Ανατολικής Γερμανίας μέχρι το 1974 που αποκαλύφθηκε το σκάνδαλο.
7. Ορισμένες φορές οι πράκτορες δεν εισακούγονται, με ολέθρια αποτελέσματα. Αυτή ήταν η περίπτωση του Ρώσου Ρίτσαρντ Σορτζ, ο οποίος στάλθηκε το 1933 στο Τόκιο σαν δημοσιογράφος και μέσω των διασυνδέσεών του έμαθε την ημερομηνία που ο Χίτλερ θα εισέβαλε στη Ρωσία. Ο Στάλιν όμως ανγόησε τις πληροφορίες του, όπως και τις προειδοποιήσεις της Δύσης.
8. Αλλοι πάλι αποδείχτηκαν... γκαφατζήδες. Ο Κρίστοφερ Μπόιος το 1974 εργαζόταν σε κατασκευάστρια εταιρεία δορυφορικών συστημάτων για τη CIA, ενώ έκλεβε τα μυστικά και τα πουλούσε στους Ρώσους. Φωτογράφισε τον δορυφόρο Pyramider και θέλησε να στείλει την πληροφορία με τον φίλο του Αντριου Ντόλτον Λι στη ρωσική πρεσβεία του Μεξικού, χωρίς ραντεβού. Οι φρουροί τού αρνήθηκαν την είσοδο, έγινε επειδόσιο με αποτέλεσμα ο Λι να συλληφθεί και να παραδοθεί στις ΗΠΑ, όπου και οι δύο καταδικάστηκαν. Πώς να μην γίνει η ιστορία τους ταινία με τον Σον Πεν;
Παρατηρητικότητα και μνήμη είναι τα βασικά προσόντα των κατασκόπων, οι οποίοι όμως έχουν στα χέρια τους και άλλα εργαλεία για να στέλνουν τα μηνύματά τους. Οι Γερμανοί στον Β' Παγκόσμιο έστελναν επιστολές που είχαν κωδικοποιημένο κάθε εικοστό γράμμα. Το αόρατο μελάνι ήταν μια παλιά ασφαλής μέθοδος που ξεσκεπάστηκε με τη χρήση χημικών. Η KGB πρωτοστάτησε στις συσκευασίες με ψεύτικους πάτους, δηλαδή εσωτερικά χωρίσματα μέσα σε δοχεία και μπουκάλια.
Το «σπάσιμο» του κώδικα δεν ήταν εύκολη υπόθεση. Ο κρυπτογραφικός τροχός βασιζόταν σε δύο δίσκους: ο ένας περιλάμβανε τα γράμματα του λατινικού αλφαβήτου που αντιστοιχούσαν στον κώδικα του δεύτερου δίσκου. Γρίφος ήταν για τους Συμμάχους το Enigma των Γερμανών στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο: ένα φορητό μηχάνημα σαν υπολογιστής με 26 λάμπες κι ένα πληκτρολόγιο. Κάθε λάμπα έδειχνε το γράμμα που θα έπρεπε να αντικατασταθεί στο κρυπτογραφημένο κείμενο.
Μάλιστα, ο Ιαν Φλέμινγκ, δημιουργός του Τζέιμς Μποντ, όταν ήταν ακόμα πλωτάρχης, είχε εισηγηθεί ένα σχέδιο -που δεν εφαρμόστηκε τελικά- με τον τίτλο «Επιχείρηση χωρίς δισταγμό» που θα «έπιανε» το Enigma. Προέβλεπε να βυθίσουν ένα από τα γερμανικά αεροσκάφη στη θάλασσα, να στείλουν ψεύτικο σήμα κινδύνου και όταν το γερμανικό σκάφος διάσωσης που χρησιμοποιούσε το Enigma θα εμφανιζόταν, τότε θα το καταλάμβαναν....
Ο πρώτος κοριός
Μικροκουκκίδες και φωτογράφιση υψηλής ταχύτητας, μικρόφωνα μινιατούρες, υπέρυθρες κάμερες επιστρατεύτηκαν κατά καιρούς. Ο κοριός χρησιμοποιήθηκε πρώτη φορά από τους Ρώσους που παγίδευσαν το γραφείο του αμερικανού πρέσβη στη Μόσχα, στο τέλος της δεκαετίας του '50. Στις μέρες μας, η μεγαλύτερη τεχνική εγκατάσταση ελέγχου πληροφοριών στον κόσμο είναι το Μένγουιθ Χιλ στο Βόρειο Γιορκσάιρ, διευθύνεται από Βρετανούς και Αμερικανούς, έχει προσωπικό 2.000 ατόμων και 27 σφαιρικά καλύμματα για τα δορυφορικά πιάτα και τους άξονες των κεραιών, μας πληροφορεί ο συγγραφέας.
Οι κατάσκοποι όμως έχουν και άλλα όπλα, που μοιάζουν αλλά δεν είναι παιχνίδια. Οι Βρετανοί πριν από 60 χρόνια παρουσίασαν το περίστροφο Welpipe, που μπορούσε να τοποθετηθεί μέσα σε μια πίπα ή μια πένα. Το κινητό τηλέφωνο-όπλο παρουσιάστηκε στην Ανατολική Ευρώπη. Πλαστικές ή κεραμικές λεπίδες που δεν φαίνονται με τις ακτίνες Χ κρύβονται σε βιβλία και μπουκάλια. Ομπρέλες και μπαστούνια ενσωματώνουν σπαθιά, ενώ τραπουλόχαρτα αποκαλύπτονται ξυράφια όταν πετιούνται στο στόχο.
Σάλος είχε προκληθεί το 1978 με τη δολοφονία του βούλγαρου αντικαθεστωτικού Γκεόργκι Μαρκόφ, στο Λονδίνο, όταν ένας μυστικός πράκτορας της KGB τον τρύπησε με τη δηλητηριασμένη άκρη της ομπρέλας του. Ποιος όμως δεν θυμάται και τον τραγικό θάνατο του Αλεξάντερ Λιτβινένκο, που διατηρούσε δεσμούς με την KGB και τη ρωσική μαφία, ο οποίος δηλητηριάστηκε με πλουτώνιο 21;
Παλαιότερα ο ρόλος των κατασκόπων ήταν έντονα αρνητικός. Σήμερα τείνουν να γίνουν «οι καλοί», σύμφωνα με τον συγγραφέα του λευκώματος: «Οι κατάσκοποι δεν είναι οι κακοί που δουλεύουν στα θεμέλια της άμυνας ενός έθνους, ενός στρατού ή μιας εταιρείας προκειμένουν να αποκτήσουν το μοιραίο πλεονέκτημα. Πρόσφατα, συνέβαλαν στην εκτόνωση εντάσεων και στην ελαχιστοποίηση αιφνιδιαστικών επιθέσεων, ιδιαίτερα κατά τον ψυχρό πόλεμο». Ομως, ο νέος στόχος τους είναι πιο δύσκολος και απρόσωπος: η τρομοκρατία.
