Όταν προβλήθηκε στη Γερμανία «Το κύμα» του Ντένις Γκάνσελ έσπασε τα ταμεία. Ξεπέρασε σε εισιτήρια ακόμα και τις «Ζωές των άλλων». Η κρυφή γοητεία του φασισμού, το θέμα της ταινίας, αποθεώθηκε σε όλο της το μεγαλείο. Μάλλον χάρις στο πρωτότυπο σενάριο.
Νεαρός καθηγητής, πρώην πανκιό, αναλαμβάνει να διδάξει το μάθημα «Φασισμός». Αντί να ακολουθήσει τη συμβατική οδό, προτείνει στους μαθητές του ένα πείραμα: να δημιουργήσουν μια ομάδα, με δικό τους χαιρετισμό, κοινό κώδικα συμπεριφοράς και στόχους. Η κατάσταση βγαίνει εκτός ελέγχου και οι νεαροί χωρίς να το πάρουν χαμπάρι γίνονται... ναζί. Η ιδέα βασίζεται στην πραγματική ιστορία του Αμερικανού δασκάλου Ρον Τζόουνς, ο οποίος δοκίμασε το πείραμα σε σχολείο του Πάλο Αλτο της Καλιφόρνιας τον Απρίλιο του 1967. Το εγχείρημα έγινε ταινία για την τηλεόραση το 1981 και αποτέλεσε τη βάση του βιβλίου του Τοντ Στράσερ «Το κύμα», το οποίο μάλιστα διδασκόταν στα γερμανικά σχολεία.
Ο Γερμανός συν-σεναριογράφος του Ντένις Γκάνσελ, Πίτερ Θόργουαρθ, βρέθηκε στην Αθήνα, προσκεκλημένος του 14ου Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Αθήνας.
Οι δύο τελευταίες ταινίες που έχουν κάνει επιτυχία στη Γερμανία, «Οι ζωές των άλλων» και «Το κύμα» αναφέρονται στις πληγές της πρόσφατης γερμανικής ιστορίας. Εχει συμφιλιωθεί ο γερμανικός λαός με το παρελθόν του ή υπάρχει η αίσθηση αυτοτιμωρίας;
Πρέπει να ασχολούμαστε με την ιστορία. Από αυτή προερχόμαστε. "Οι ζωές των άλλων" και "Το κύμα" είναι διαφορετικές ταινίες. Στο "Κύμα" δεν τίθεται θέμα αυτοτιμωρίας. Το σκεπτικό μας ήταν ότι οι μαθητές στη Γερμανία δεν θέλουν να ακούσουν πάλι για το Τρίτο Ράιχ. Το ίδιο ένιωθα και εγώ όταν ήμουν στο σχολείο. Ολοι σου λένε ότι ως Γερμανός πρέπει να έχεις ενοχές. Ντρέπομαι για το τι συνέβη αλλά ενοχή αισθάνομαι μόνο για κάτι για το οποίο είμαι εγώ υπεύθυνος. Εχουν περάσει 50 χρόνια, κι όμως ακόμα δημιουργείται αυτή η πίεση στα νέα παιδιά.
Όλα έχουν καταλάβει τι έχει συμβεί, αλλά, όπως δείχνει η ταινία, τους ξεφεύγει το συναισθηματικό κομμάτι. Είναι σαν να βλέπεις συνέχεια φωτογραφίες από την Αφρική με ανθρώπους που πεθαίνουν από την πείνα, αλλά, από ένα σημείο και μετά, δεν σε αγγίζουν. Είναι επικίνδυνο να πιστεύεις ότι τέτοια φαινόμενα δικτατορίας δεν μπορούν να ξανασυμβούν επειδή είμαστε μορφωμένοι.
Το άτομο υποκύπτει στην ομάδα
Η ψυχολογία που υποκινεί τις δικτατορίες είναι πάντα ζωντανή;
Δικτατορίες μπορούν να συμβούν οπουδήποτε. Οι άνθρωποι είναι παντού ίδιοι. Για να αισθάνονται ασφαλείς, θέλουν να ανήκουν σε ομάδα με κοινό όραμα. Ο κίνδυνος αρχίζει όταν περάσεις τη λεπτή γραμμή... Είναι δύσκολο να υπερασπιστείς την ατομικότητά σου απέναντι σε μια ισχυρή ομάδα.
Ποιος ήταν ο στόχος σας όταν ξεκινήσατε την ταινία;
Η ιδέα ήταν του Ντένις. Το βιβλίο είναι δημοφιλές στη Γερμανία. Ισως το αποφάσισε για εμπορικούς λόγους ή ήθελε να θυμίσει ότι τέτοια φαινόμενα είναι επικίνδυνα. Αρχισε να γράφει το σενάριο και κάπου στη μέση κόλλησε. Ζήτησε τη βοήθειά μου. Καθώς διάβαζα την εκδοχή του, συνειδητοποίησα ότι ίσως αξίζει να ξαναδιηγηθείς αυτή την ιστορία στη νέα γενιά.
Στις προθέσεις σας ήταν και να σοκάρετε; Το τέλος είναι αρκετά άγριο και διαφορετικό από το βιβλίο...
Υπήρχε εναλλακτικό τέλος. Οχι, βέβαια, χάπι εντ. Δεν μπορείς να έχεις ευτυχισμένο τέλος σε μια τέτοια ιστορία. Δεν ήταν, όμως, σοκαριστικό. Πιστεύω ότι δεν ήταν τόσο απαραίτητο το δραματικό τέλος. Το κοινό, βλέποντας έναν φρικαρισμένο τύπο να κάνει ακραία πράγματα, ίσως να σκεφτεί ότι η ιστορία δεν τον αφορά. Το μήνυμα, όμως, της ταινίας είναι ότι το φαινόμενο έχει τόση δυναμική που μπορεί να συμβεί σε όλους.
Εμπνευστήκατε από τους νεοναζί και τους σκίνχεντ της Γερμανίας;
Όχι. Ομως υπάρχουν, κυρίως στην Ανατολική Γερμανία. Φαντάσου ότι το σύστημά σου έχει καταρρεύσει και σε δείχνουν με το δάχτυλο ως τον χαμένο της ιστορίας. Ερχεται η Δύση και σου λέει ότι θα σε προστατεύσει. Καθόλου ωραίο συναίσθημα. Κάποιοι πήγαν στη Δυτική Γερμανία. Νέοι και ηλικιωμένοι που έμειναν πίσω, ένιωσαν αποτυχημένοι. Οι νεοναζί τους είπαν: «Σας δίνουμε κάτι στο οποίο μπορείτε να πιστέψετε».
Δεν έχει σημασία τι. Μπορεί να είναι σκατά. Δεν είναι όλοι οι σκίνχεντ πολιτικοποιημένοι. Ενα άλλο παράδειγμα δυναμικής της ομάδας, είναι οι Ταλιμπάν. Αν είσαι σε μια χώρα όπως το Αφγανιστάν και βλέπεις πώς συμπεριφέρεται η Δύση, κάποια στιγμή λες "να πάνε να γαμηθούν". Δεν δικαιολογώ αυτά που συμβαίνουν, ισχύουν όμως παντού λόγω του χάσματος πλούσιων και φτωχών. Νομίζω ότι στις προθέσεις του Ντένις ήταν και το να δείξει ότι η νέα γενιά της Γερμανίας δεν έχει σε τι να πιστέψει. Τα έχουμε όλα, αλλά δεν πιστεύουμε σε θρησκείες, ούτε σε ιδεολογίες. Είμαστε μπερδεμένοι.
Ο παππούς του σκηνοθέτη ήταν στη Βέρμαχτ, υποστηρικτής του Χίτλερ, ενώ ο πατέρας του ήταν αναρχικός. Ποια είναι η δική σας οικογενειακή ιστορία;
Οι παππούδες μου ήταν στρατιώτες. Ο ένας πέθανε στον πόλεμο. Το να είσαι στη Βέρμαχτ δεν σήμαινε ότι είσαι ναζί. Ο πατέρας μου ήταν στα SA (τάγματα εφόδου). Ελεγε ότι δεν υπήρχαν στρατόπεδα συγκέντρωσης. Δεν ξέρω αν το πίστευε πραγματικά ή αρνιόταν να παραδεχτεί ότι σε όλη του τη ζωή πίστευε σε κάτι που ήταν λάθος. Το οικογενειακό μου παρελθόν δεν έχει όμως σχέση με το γιατί έκανα την ταινία.
Διάβασα ότι ένα βρετανικό κανάλι ζήτησε από τον συγγραφέα την άδεια να κάνει την ιστορία reality show. Το φαντάζεστε;
Χριστέ μου. Ελπίζω να αρνήθηκε!.
Αρνήθηκε...
«Είναι φρικτό ως ιδέα. Εκμεταλλεύονται οτιδήποτε νομίζουν ότι φέρνει λεφτά. Αυτό με κάνει έξαλλο. Εδώ τίθεται θέμα ηθικής. Η ταινία δείχνει πόσο επικίνδυνο είναι όλο αυτό. Και είναι μυθοπλασία. Ενα ανάλογο reality είναι πολύ κακή ιδέα...».
