Οι αρχιτέκτονες παίζουν μπάλα με εξωφρενική διάθεση

oi-architektones-paizoun-bala-me-exofreniki-diathesi

Λίγο πριν ξεκινήσει το Ευρωπαϊκό Πρωτάθλημα στην Αυστρία, 1.840 άνθρωποι ανταποκρίθηκαν στην πρόσκληση του αμερικανού φωτογράφου, Σπένσερ Τούνικ, πέταξαν τα ρούχα τους και φωτογραφήθηκαν γυμνοί στις κερκίδες του σταδίου Ερνστ Χάπελ της Βιέννης. «Επιθυμώ να συλλάβω το αθλητικό πνεύμα και να δοξάσω την αρχιτεκτονική των σταδίων» έγραψε ο Τούνικ στην ιστοσελίδα του μετά την ολοκλήρωση του εγχειρήματος, υποστηρίζοντας ότι η φωτογραφία του απεικονίζει «την αφηρημένη σχέση του ανθρώπου με τις μοντέρνες αυτές δομές των σταδίων».

Κάθε άλλο όμως παρά αφηρημένη είναι η σχέση του ανθρώπου με την έννοια αλλά και τη φυσική υπόσταση του σταδίου, από την πρώτη στιγμή που το οικοδόμημα εντάχθηκε στις πρώτες κοινωνίες. Ο Χενκ Μάρκερινγκ, διευθυντής του Arena του Αμστερνταμ και ο Τόμας Σαλγάδο της αρχιτεκτονικής ομάδας του Dragao στο Πόρτο, που επισκέφθηκαν πρόσφατα την Αθήνα, υποστηρίζουν ότι ένα γήπεδο είχε και σήμερα περισσότερο από ποτέ μπορεί να αλλάξει την κοινωνική συμπεριφορά και να αναδιαμορφώσει τον κοινωνικό ιστό.

«Όταν στο στάδιο της Λισαβόνας φιλοξενήθηκε η Expo '98, στην οποία είχε επιστρατευθεί μεγάλη ομάδα για την καθαριότητα, ο κόσμος ανταποκρίθηκε και αντέδρασε με σεβασμό. Βρέθηκε σε προσεγμένους χώρους και οι επισκέπτες δεν πέταγαν σκουπίδια» διηγείται ο Σαλγάδο. Για τη δική του εμπειρία από τα στάδια της Ολλανδίας μιλάει και ο Χανς Μάρκερινκ: «Πριν από τη δεκαετία του '90 στα στάδια της Ολλανδίας δεν έρχονταν γυναίκες και παιδιά. Δημιουργήσαμε γι'αυτές τις κατηγορίες θεατών φιλικότερους χώρους, παρά τις αντιρρήσεις -κάποιοι υποστήριζαν ότι οι χούλιγκαν δεν θα επέτρεπαν ποτέ τις αλλαγές. Κι όμως γυναίκες και παιδιά ήρθαν στα γήπεδα, η βία ελαττώθηκε γιατί έγινε φιλικό το περιβάλλον. Η αρχιτεκτονική του χώρου επηρεάζει την κοινωνική συμπεριφορά».

Από τις αρένες στο ντιζάιν


Ενα στάδιο, περισσότερο ίσως από κάθε άλλο οικοδόμημα στην ιστορία, έχει τη δυνατότητα να δώσει νέα μορφή σε μια πόλη, να «βάλει» μια κοινότητα στον παγκόσμιο χάρτη, δημιουργώντας γι'αυτήν μία ξεχωριστή εθνική ταυτότητα. Τα παλιά, κλασικά γήπεδα ποδοσφαίρου έμοιαζαν κάπως με ρωμαϊκές αρένες και πολλές φορές αποτελούσαν αντιαισθητική πρόκληση για τα μάτια των θεατών. Η νέα εποχή, όμως, η οποία χαρακτηρίζεται από τις αξίες της υψηλής τεχνολογίας και της φουτουριστικής αρχιτεκτονικής, δεν ήταν δυνατόν να αφήσει ανεπηρέαστο τον σχεδιασμό των σταδίων του 21ου αιώνα.

«Η εποχή που τα γήπεδα απλώς φιλοξενούσαν αθλητικά γεγονότα έχει παρέλθει ανεπιστρεπτί. Τα στάδια είναι οι κατασκευές που συγκεντρώνουν τα περισσότερα βλέμματα από κάθε άλλο οικοδόμημα και έχουν τη δύναμη ν' αλλάξουν τις ζωές των ανθρώπων. Είναι η περηφάνια ενός έθνους και αντικατοπτρίζουν τις φιλοδοξίες των λαών» λέει ο Ροντ Σίαρντ, κορυφαίος αρχιτέκτονας στο σχεδιασμό σταδίων και συγγραφέας της μελέτης «The Stadium: Architecture for the New Global Culture».

Μπορεί για την ανοικοδόμησή τους να απαιτούνται ασύλληπτα κονδύλια, αλλά, όπως υποστηρίζουν και οι άλλοι δύο συγγραφείς του βιβλίου, Ρόμπερτ Πάουελ και Πάτρικ Χολ, «τα στάδια μπορούν να δημιουργήσουν τεράστια εισροή εσόδων για ένα κράτος». Και είναι αλήθεια γιατί η δύναμη και το οικονομικό βάρος των αθλητικών γεγονότων ενισχύονται όλο και περισσότερο στον κόσμο και ο 21ος αιώνας τείνει να καθιερώσει τον αθλητισμό σαν τον «πρώτο παγκόσμιο κοινό νόμισμα».

Σελίδα τη σελίδα και φωτογραφία μετά τη φωτογραφία το βιβλίο διερευνά τα πέντε βήματα στην εξέλιξη του σχεδιασμού και οικοδόμησης των σταδίων από το 19ο αιώνα, όταν ο αθλητισμός έγινε επαγγελματικός. Μέσα από τις ξεχωριστές ιστορίες των 18 σταδίων που φιλοξένησαν τους Ολυμπιακούς του Σίδνεϊ, το Παγκόσμιο Κύπελο του Ράγκμπι, το Σούπερμπολ, τους Ασιατικούς Αγώνες, τις ιπποδρομίες του Ασκοτ και το Euro 2004, αναδεικνύεται ο νέος ρόλος του σταδίου ως εργαλείου για την αστική αναμόρφωση και την παγκόσμια προβολή των πόλεων ως τουριστικό πόλο έλξης. «Η ανάδειξη των σπορ και κυρίως του ποδοσφαίρου στη νέα παγκόσμια κουλτούρα συνεπάγεται ότι και τα στάδια αποκτούν κεντρικό ρόλο στις κοινωνίες του 21ου αιώνα -οικονομικό, γεωγραφικό, πολιτιστικό και πνευματικό» γράφει ο Σίαρντ.

Τα στάδια πρώτης γενιάς (στη Βρετανία, την Ιταλία, τη Γερμανία του 1930) ήταν αυτά που οικοδομήθηκαν με γνώμονα τη φιλοξενία του μεγαλύτερου αριθμού ατόμων, χωρίς να δίνεται έμφαση στην ποιότητα των εγκαταστάσεων ή την άνεση των θεατών. Ηταν η εποχή που τα γήπεδα απλώς φιλοξενούσαν αθλητικά γεγονότα.

Όταν στο τέλος της δεκαετίας του 1950 αυξήθηκαν οι τηλεοπτικές μεταδόσεις αθλητικών γεγονότων παρουσιάστηκε κάθετη μείωση στον αριθμό των θεατών που τα παρακολουθούσαν ζωντανά. Η απάντηση ήταν τα στάδια δεύτερης γενιάς (όπως το Ουέμπλεϊ) που δημιουργήθηκαν ή αναβάθμισαν τις εγκαταστάσεις τους δίνοντας μεγαλύτερη έμφαση στην άνεση των θεατών.

Η τρίτη γενιά των σταδίων άρχισε να αναπτύσσεται στις αρχές του '90, με τη δημιουργία εγκαταστάσεων φιλικών προς ολόκληρη την οικογένεια, ώστε να πάψει η κυριαρχία των ανδρών θεατών. Το γήπεδο της Αρσεναλ στο Χάντερσφιλντ ήταν από τα πρώτα της περιόδου που έθεσαν νέα στάνταρντ ενσωματώνοντας στις εγκαταστάσεις του αναψυκτήρια, εστιατόρια και καταστήματα με αθλητικά είδη.

Αρχιτεκτονικά στολίδια


Εάν οι τηλεοπτικές αθλητικές μεταδόσεις έγιναν η κινητήρια δύναμη για τη δημιουργία σταδίων δεύτερης γενιάς, τα κέρδη που απέφεραν οι τηλεοπτικές μεταδόσεις αθλητικών γεγονότων στη δεκαετία του 1990 έγιναν ο καταλύτης για τις νέες αλλαγές στη μορφολογία των σταδίων. Εγινε πλέον ξεκάθαρο ότι τα στάδια θα απέφεραν ακόμη περισσότερα χρήματα εάν για στο σχεδιασμό και τη λειτουργία τους ενσωματωνόταν η έννοια του αρχιτεκτονικού ντιζάιν, της χρηματοδότησης από σπόνσορες και το εξειδικευμένο μάνατζμεντ.

Μία νέα εποχή ξημέρωσε και το στάδιο Telstra στο Σίδνεϊ, το οποίο κατασκευάστηκε ενόψει των Ολυμπιακών Αγώνων του 2000, με ανοιγόμενη διάφανη οροφή για να περνά το ηλιακό φως, μετακινούμενες θέσεις, με προσωπικές οθόνες βίντεο και άλλες διευκολύνσεις επικοινωνίας για την ικανοποίηση των πιο απαιτητικών φιλάθλων, υψηλής τεχνολογίας συστήματα ήχου και φωτισμού, υπόγειους χώρους στάθμευσης, αποτελεί χαρακτηριστικό εκπρόσωπο των σταδίων τέταρτης γενιάς.

Στις αρχές του 21ου αιώνα ο πήχης ανεβαίνει ακόμη υψηλότερα και μια νέα προοπτική διερευνάται - η ικανότητα των σταδίων να δημιουργήσουν γύρω τους νέες πόλεις, να δώσουν νέα πνοή σε υποβαθμισμένες περιοχές ή να προωθήσουν μια πόλη στη συνείδηση των πολιτών του κόσμου. Τον τίτλο του σταδίου πέμπτης γενιάς έχει κερδίσει το νέο σπίτι της Αρσεναλ, που ονομάζεται Emirates Stadium. Με χωρητικότητα 60.000 ατόμων είναι ο αντικαταστάτης του Χάιμπουρι, και βρίσκεται στο επίκεντρο του εγχειρήματος αναγέννησης της περιοχής Χάιμπουρι και Ισλινγκτον στο βόρειο Λονδίνο, με στόχο τη δημιουργία 2.000 νέων κατοικιών και τη δημιουργία 1.800 νέων θέσεων εργασίας.

Το στάδιο ονόμασε και χρηματοδότησε με 150 εκατ. ευρώ η αεροπορική εταιρεία του Ντουμπάι, Emirates, κλείνοντας ίσως την υψηλότερη συμφωνία στην ιστορία του ποδοσφαίρου. Στο πλαίσιο του μάρκετινγκ της νέας εποχής, το αραβικό κρατίδιο έχει αποφασίσει ότι για την προώθησή του θα διαθέτει υψηλά ποσά σε «ιδιόρρυθμες χορηγίες». Και τα ονόματα «Ντουμπάι» και «Emirates», που ακούγονται πλέον τόσο συχνά στη Μ. Βρετανία, γίνονται συνείδηση στο μυαλό των ποδοσφαιρόφιλων και μεταφέρουν σε όλο τον κόσμο το μήνυμα για το ρόλο που θέλει να παίξει στην παγκόσμια σκακιέρα το αραβικό κρατίδιο.