Ένα σμήνος πολεμικών ελικοπτέρων Μπλακ Χόουκ ζυγιάζεται πάνω από το συνεδριακό κέντρο του Λος Αντζελες. Ανδρες των αμερικανικών ειδικών δυνάμεων, με στολές παραλλαγής και πολυβόλα, αποβιβάζονται στη στέγη του κτιρίου και εισβάλλουν στο κτίριο. Η κυκλοφορία στην Πίκο Μπούλεβαρντ διακόπτεται και οι πολίτες κοιτάνε αποσβολωμένοι. Δεν πρόκειται βέβαια για μια αληθινή επέμβαση του στρατού. Πλήθος τηλεοπτικά συνεργεία συνοδεύουν αυτή την επίδειξη ισχύος. Κι από ένα ελικόπτερο ξεδιπλώνεται ένα πανό με το λογότυπο του στρατού που γράφει «Πάρε την κατάσταση στα χέρια σου. Υπερασπίσου την ελευθερία».
Στην πραγματικότητα, ο στρατός έχει «εισβάλει» στην Έκθεση Ηλεκτρονικής Ψυχαγωγίας, τη μεγαλύτερη ετήσια έκθεση - συνέδριο των βιντεοπαιχνιδιών, για να διαφημίσει το δικό του παιχνίδι με τίτλο «America's Army». Αυτός είναι ο πρόλογος της μελέτης του αμερικανού δημοσιογράφου, Ed Halter, «Πόλεμος και βιντεοπαιχνίδια: από τον Σουν Τζου στο Xbox» (Εκδόσεις «Scripta» - μετάφραση Νεκτάριος Καλαϊτζής). Είναι μια οξυδερκής ανάλυση για τον τρόπο που τα νέα πολεμικά βιντεοπαιχνίδια εισβάλλουν στη μαζική κουλτούρα παίζοντας ταυτόχρονα ένα προπαγανδιστικό ρόλο για τον αμερικανικό στρατό. Ο δημοσιογράφος της «Βίλατζ Βόις», ο Εντ Χάλτερ, ακολουθεί για το «7» τον μίτο που συνδέει τη βιομηχανία ψυχαγωγίας με το στρατιωτικοβιομηχανικό σύμπλεγμα των ΗΠΑ.
Πως επιλέξατε να μελετήσετε αυτή τη σχέση;
Το 2001, όπως πολλοί άλλοι, επέστρεψα στα βιντεοπαιχνίδια, έπειτα από αρκετό καιρό, αφού βγήκαν στην αγορά το Xbox και το Playstation ΙΙ. Ζω στη Νέα Υόρκη και μετά την 11η Σεπτεμβρίου διαπίστωσα ότι βυθιζόμουν όλο και περισσότερο στα πολεμικά παιχνίδια. Ισως γιατί έμοιαζαν σαν ένας αλλόκοτος καθρέφτης που αντικατόπτριζε ό,τι συνέβαινε στον κόσμο. Υστερα πρόσεξα ότι παραγόταν μια νέα γενιά βιντεοπαιχνιδιών που ουσιαστικά βασίζονταν σε πραγματικές συγκρούσεις, όπως ο Πόλεμος του Κόλπου ή το Βιετνάμ. Ενώ την ίδια εποχή ο αμερικανικός στρατός κυκλοφορούσε το "America's Army" και ήταν έτοιμος να δώσει στην αγορά το επόμενο παιχνίδι "Full Spectrum Warrior". Τότε συνειδητοποίησα ότι κάτι συνέβαινε. Το έψαξα περισσότερο και ανακάλυψα ότι η σχέση πολέμου και παιχνιδιών είναι πολύ παλιά. Η αλματώδης ανάπτυξη στην πολεμική βιομηχανία και τεχνολογία έχει επηρεάσει την εξέλιξη των βιντεοπαιχνιδιών. Αλλά και η εξέλιξη των βιντεοπαιχνιδιών έχει προσφέρει νέες ιδέες στην πολεμική βιομηχανία!
Πως γίνεται αυτό το τελευταίο;
Ο αμερικανικός στρατός τώρα τελευταία χρησιμοποιεί κατά κόρον την τεχνολογία των εξομοιωτών για την εκπαίδευση των μαχητών αλλά και για σχέδια μάχης. Ετσι, πολλές από τις επιλογές τους συμπίπτουν με αυτές της βιομηχανίας ψυχαγωγίας. Μπορεί στο παρελθόν να γινόταν κατά τύχη, αλλά μετά το '90 υπάρχει μια προσπάθεια να συνδεθούν αυτοί οι δύο ξεχωριστοί κόσμοι. Το Ινστιτούτο Δημιουργικής Τεχνολογίας (ICT) στο Λος Αντζελες είναι ένα είδος δεξαμενής σκέψης που συγκεντρώνει ευφυείς ανθρώπους από τον στρατό, τη βιομηχανία βιντεοπαιχνιδιών και το Χόλιγουντ. Όλοι αυτοί συνεργάζονται για τη δημιουργία προϊόντων, απ' όπου θα αντλήσουν κέρδη όλοι οι συμμετέχοντες.
Ποια είναι η διαφορά των σημερινών από τα παλιά πολεμικά παιχνίδια;
Στα κλασικά παιχνίδια πολέμου ο παίκτης έχει μια συνολική εικόνα των συγκρούσεων, τις παρακολουθεί από την πλευρά του "διοικητή". Κάθε τέτοιο παιχνίδι εξελίσσεται αργά, απαιτεί εξυπνάδα και διορατικότητα. Είναι τα λεγόμενα παιχνίδια στρατηγικής. Στα νέα βιντεοπαιχνίδια λείπει η σκέψη, η επινοητικότητα. Παίζεις ως απλός στρατιώτης και πυροβολείς τον εχθρό. Το μόνο που χρειάζεται είναι να έχεις γρήγορες αντιδράσεις.
Λέγεται ότι πολλοί νέοι αεροπόροι ή στρατιώτες των ΗΠΑ είναι τόσο πωρωμένοι με αυτά τα παιχνίδια, που δεν αντιλαμβάνονται τη διαφορά τού να κρατάς ένα αληθινό όπλο.
Ο στόχος μιας εκπαίδευσης με προσομοιωτή είναι να εκπαιδεύσει τον στρατιώτη σε πραγματικές συνθήκες μάχης. Και ναι, αν κοιτάξετε τα ρεπορτάζ, οι φαντάροι που λαμβάνουν μέρος σε μάχη για πρώτη φορά λένε συχνά "ήταν σαν βιντεοπαιχνίδι". Δεν ξέρω αν είναι σκόπιμο ή όχι, αλλά οι εξομοιωτές μάχης μέσα από υπολογιστές δημιουργούν ένα μηχανισμό άμυνας στο μυαλό του στρατιώτη. Ετσι, εμποδίζουν τα συναισθήματά του να κυριαρχήσουν, καθώς πυροβολεί πρώτη φορά άνθρωπο. Αλλ' αυτό δεν είναι κάτι καινούριο. Οι φαντάροι στο Βιετνάμ έλεγαν "είναι σαν ταινία".
Πιστεύετε λοιπόν ότι τα πολεμικά βιντεοπαιχνίδια αποτελούν ένα είδος έμμεσης προπαγάνδας υπέρ του αμερικανικού στρατού;
Είμαστε μεγάλο έθνος, άρα απαιτείται μεγάλο στράτευμα. Και αυτό ήταν αναγκαίο για το Πεντάγωνο, πολύ πριν από την εμπλοκή του στρατού στις τωρινές καταστροφικές περιπέτειες. Ομως στις ΗΠΑ υπάρχει μεγάλη αποστροφή για την υποχρεωτική θητεία, από την εποχή του Βιετνάμ και μετά. Ετσι, ο στρατός πρέπει να προσελκύσει νέους με τη διαφήμιση, να προωθήσει τον εαυτό του ως προϊόν. Οπότε τα βιντεοπαιχνίδια όπως το "America's Army" είναι περισσότερο τέχνασμα μάρκετινγκ παρά παραδοσιακή μιλιταριστική προπαγάνδα. Ο στρατός πουλάει τον εαυτό του σαν φίρμα προϊόντος, όπως η Κόκα Κόλα ή τα τζιν Λιβάις. Και έχει σκοπό να "καρφωθεί" στο μυαλό των αμερικανών εφήβων, κυρίως των πιο έξυπνων και πιο εξοικειωμένων με την τεχνολογία.
Πρέπει να ομολογήσω ότι, ως διαφήμιση, το παιχνίδι "America's Army" είναι αρκετά επινοητικό και αποτελεσματικό. Δεν υπάρχουν στοιχεία που να το αποδεικνύουν, αλλά για μένα είναι αρκετό το γεγονός ότι διατηρεί τη φίρμα "Αμερικανικός Στρατός" σε όλη τη χώρα και στο εξωτερικό.
Δεν προωθεί όμως και την ιδέα των παράνομων στρατιωτικών επεμβάσεων στα εχθρικά κράτη;
Τέτοια προπαγάνδα διαφαίνεται στο σχεδιασμό του παιχνιδιού. Οι κακοί είναι πάντα κάτι μελαψοί τύποι με χαρακτηριστικά Αραβα. Οσο για το ίδιο το παιχνίδι, ποτέ ένα κράτος δεν θα προωθούσε ένα παιχνίδι που ο παίκτης θα αναρωτιέται για την ηθική διάσταση οποιουδήποτε πολέμου στον οποίο έχει εμπλακεί το ίδιο το κράτος.
Γιατί η παραγωγή των βιντεοπαιχνιδιών γιγαντώθηκε, όπως σημειώνετε, μετά την 11η Σεπτεμβρίου;
Κι εγώ άρχισα να ενδιαφέρομαι για ρεαλιστικά πολεμικά βιντεοπαιχνίδια μετά την 11η Σεπτεμβρίου. Οπότε καταλαβαίνω την παρόρμηση των υπολοίπων. Δεν νομίζω ότι είναι τόσο η επιθυμία να πυροβολείς κακούς ισλαμιστές -για κάποιους είναι, φυσικά...- όσο το να καταλάβεις τον πόλεμο, να τον μελετήσεις. Δηλαδή, οι άνθρωποι δεν θέλουν να πάρουν εκδίκηση αλλά να κατανοήσουν τη φύση του πολέμου. Αλλωστε, δεν ενθουσιάστηκαν με αυτά τα παιχνίδια μόνο οι ακροδεξιοί και οι μιλιταριστές στις ΗΠΑ αλλά και ακτιβιστές κατά του πολέμου, ή ακόμα και καλλιτέχνες. Πολλοί Αμερικανοί με διαφορετική πολιτική φιλοσοφία είδαν ξαφνικά κάτι συγκλονιστικό στα παιχνίδια. Ισως ήταν ένας τρόπος να δούνε την ίδια τους την κουλτούρα, την πολιτιστική τους κληρονομιά.
Και ποιο θα είναι το μέλλον;
Δύσκολο να προβλέψεις. Μάλλον θα βγαίνουν συνεχώς πολεμικά παιχνίδια, από ανεξάρτητες κυρίως εταιρείες, που κερδίζουν ήδη έδαφος. Και αν συνεχιστεί, θα δούμε πολεμικά βιντεοπαιχνίδια με διάφορες πολιτικές και κοινωνικές προεκτάσεις. Γιατί ο πόλεμος είναι βαθιά ριζωμένος στην ανθρώπινη φύση. Ακόμα και ως παιχνίδι.
