Ο Russell Banks, ένας από τους πιο σημαντικούς και πιο πολιτικοποιημένους πεζογράφους της εποχής μας, με δεκαεννιά βιβλία πίσω του και μ' εμπειρία δεκαετιών ως καθηγητής λογοτεχνίας στο Πρίνστον, υπήρξε το πρώτο μέλος της οικογένειάς του που πάτησε το πόδι του σε κολέγιο. Γεννημένος πριν από 78 χρόνια στη Μασαχουσέτη και εγκαταλειμμένος στα 12 από έναν βίαιο, μονίμως πιωμένο, πατέρα, κατάφερε μέσω της λογοτεχνίας όχι απλώς να «σωθεί», αλλά και να δώσει φωνή σε όλους εκείνους που, αφημένοι στην τύχη τους, εγκαταλείπουν θέλοντας και μη το κυνήγι του αμερικανικού ονείρου.
Στην Ελλάδα τον πρωτογνωρίσαμε στο τέλος του '90, χάρη στις εκδόσεις «Οξύ», μέσα από το «Μια άλλη γλυκιά διάσταση» (στο οποίο βασίστηκε η ταινία «Γλυκό πεπρωμένο» του Εγκογιάν) και το «Ξύπνημα του Μπόουν» (μια μυθοπλαστική ανάπλαση της ταραγμένης του εφηβείας). Κι ενώ οι πρωτοβουλίες του ως προέδρου του Διεθνούς Κοινοβουλίου Συγγραφέων και ιδρυτή του δικτύου ασύλων για εξόριστους ή διωκόμενους συγγραφείς έφταναν ώς εδώ συχνά πυκνά, μόλις το φετινό καλοκαίρι είδαμε μεταφρασμένο ένα ακόμη έργο του.
Ο λόγος για το «American Darling» (εκδ. «Πόλις», μετ. Τ. Κιρκής), όπου αυτός ο γεννημένος παραμυθάς μπαίνει στο πετσί μιας «προσκοπίνας» των αριστερίστικων κινημάτων του '60, ακολουθεί τα βήματά της ώς τη Λιβερία όπου, μακριά από τις δαγκάνες του FBI, η ηρωίδα του στήνει τη ζωή της εξαρχής, και την αποχαιρετά στα γεράματά της, με διαλυμένες όλες της τις αυταπάτες, τσακισμένη από τις φρικαλεότητες που βίωσε εκεί.
Μυθιστόρημα που θέτει καίρια ερωτήματα για την τρομοκρατία, την εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ, όπως για τη σύγκρουση φυλών και πολιτισμών, το «American Darling» αναμένεται να γυριστεί ταινία από τον Μάρτιν Σκορσέζε με πρωταγωνίστρια την Κέιτ Μπλάνσετ. «Ετσι πέρασα όλο μου το καλοκαίρι, γράφοντας το σενάριο», λέει ο Ράσελ Μπανκς από την άλλη άκρη της τηλεφωνικής γραμμής.
Πρώτη φορά ανακατεύομαι με μια τόσο μεγάλη παραγωγή, έχω μάλιστα επωμιστεί και τον ρόλο του executive producer, οπότε κάθε ευχή για καλή τύχη είναι ευπρόσδεκτη!.
Αλήθεια, τι πυροδότησε τη συγγραφή του «American Darling»;
Όπως συμβαίνει με όλα τα μυθιστορήματα, οι πηγές έμπνευσης ήταν πολλές. Πρώτα απ' όλα, ήταν η ιστορία της Λιβερίας, κράτους που ιδρύθηκε στις αρχές του 19ου αιώνα με την εγκατάσταση απελεύθερων μαύρων δούλων από την Αμερική. Την είχα μελετήσει κάνοντας έρευνα για ένα παλιότερο βιβλίο μου, το "Cloudsplitter", που αναφερόταν στον υπερασπιστή των δικαιωμάτων των μαύρων Τζον Μπράουν και στο αμερικανικό κίνημα κατά της σκλαβιάς. Είχα επίσης υπόψη μου τον τρομερό εμφύλιο που ξέσπασε στη χώρα στις αρχές της δεκαετίας του '90 κι ήξερα πως η ιστορία της Λιβερίας αποτελεί ένα σημαντικό κεφάλαιο της ιστορίας των φυλετικών διακρίσεων στις ΗΠΑ, για το οποίο κανείς δεν μιλούσε ανοιχτά.
Μια δεύτερη πηγή έμπνευσης ήταν η προσωπική μου εμπειρία από τα χρόνια του '60 και του '70, καθώς συμμετείχα στο αντιπολεμικό κίνημα και στο κίνημα για την υπεράσπιση των ανθρώπινων δικαιωμάτων ενώ υπήρξα και ιδρυτικό μέλος του SDS (σ.σ.: Φοιτητική Οργάνωση για μια Δημοκρατική Κοινωνία). Το τελευταίο δεν ήταν βέβαια τόσο επαναστατικό όσο η Wheather Underground στην οποία δραστηριοποιήθηκε η ηρωίδα μου, η Χάνα, αλλά όπως και να το κάνουμε ήταν αρκετά ριζοσπαστικό. Κάποια στιγμή λοιπόν αναρωτήθηκα: τι απέγιναν όλοι αυτοί οι άνθρωποι; Ποιοι ήταν πραγματικά; Οι γυναίκες, κυρίως, αυτές μ' ενδιέφεραν. Εκείνα τα χρόνια, όπως κι οι περισσότεροι άντρες της γενιάς μου, δεν τους είχα δώσει μεγάλη προσοχή. Κάπως έτσι άρχισε ν' αναδύεται μέσα μου η φιγούρα της Χάνα.
Κι έπειτα ήρθε η 11η Σεπτεμβρίου...
Ακριβώς! Κι ήρθαν όλα κι έδεσαν, καθώς θέλησα να εξερευνήσω όλη αυτή την ιστορία της τρομοκρατίας από μια διαφορετική οπτική γωνία, στον αντίποδα εκείνης που δίνεται συνήθως από το σινεμά. Το "American Darling" γράφτηκε στον απόηχο του χτυπήματος στους Δίδυμους Πύργους, αλλά η δράση του εκτυλίσσεται νωρίτερα. Θα 'ταν αδύνατον για την Χάνα να κινείται ως φυγόδικη με τέτοια ευκολία, σε μια εποχή που τα μέτρα ασφαλείας είναι τόσο αυστηρά...
Αν ήταν 20 χρόνων
Υπήρξαν αναγνώστες που σκόνταψαν πάνω στην ψυχρή πλευρά της Χάνα;
Σίγουρα, το γεγονός ότι δείχνει μεγαλύτερη αφοσίωση στους χιμπαντζήδες που έχει πάρει υπό την προστασία της, παρά στα ίδια της παιδιά, από τον γάμο της με έγχρωμο λιβεριανό αξιωματούχο, εμποδίζει τον αναγνώστη να την θαυμάσει όσο θα επιθυμούσε ενδόμυχα. Το ίδιο κρατημένοι φάνηκαν κι ορισμένοι κριτικοί. Αν ήταν άντρας, υποθέτω πως κανείς δεν θα διαμαρτυρόταν. Επειδή όμως είναι γυναίκα, περιμένουμε ν' αγαπά τα παιδιά της μ' έναν τελείως συμβατικό τρόπο. Ομως δεν είναι καθόλου συμβατική γυναίκα η Χάνα, κι έχω γνωρίζει πολλές σαν κι αυτήν που αφοσιώθηκαν σε κάτι πέρα από την οικογένειά τους, που αναζήτησαν τον δρόμο τους στην πολιτική, στις επιχειρήσεις, στην προστασία απειλούμενων ζώων κ.λπ. Αυτές είχα στο νου μου όταν την έπλαθα.
Ποιο νομίζετε ότι είναι το βασικό κίνητρο όσων οδηγούνται στην πολιτική βία; Ν' αλλάξουν τον κόσμο ή να δώσουν νόημα στη ζωή τους;
Όλα μετράνε, κι ας έχουμε την τάση να τ' απλοποιούμε. Οι άνθρωποι δραστηριοποιούνται πολιτικά ή αφιερώνουν τη ζωή τους σε κάποια ιδανικά για διαφορετικούς λόγους ο καθένας: ιδεολογικούς, πολιτιστικούς, ψυχολογικούς, οικογενειακούς, ιστορικούς. Η Χάνα κι εγώ ενηλικιωθήκαμε σε μια συγκεκριμένη ιστορική στιγμή, που το ν' αλλάξεις τον κόσμο μέσα από τη δράση σου, έμοιαζε ακόμα εφικτό. Δεν νομίζω πως οι σημερινοί νέοι αισθάνονται το ίδιο...
Σκέφτεστε καμιά φορά πώς θα 'ταν να ήσασταν εσείς, τώρα, είκοσι χρόνων;
Την ίδια συζήτηση είχαμε το περασμένο Σαββατοκύριακο με τον Πολ Σρέιντερ! "Φίλε", μου είπε, "αν ήμουν είκοσι χρόνων μόνο με τον ψηφιακό κινηματογράφο θ' ασχολούμουν. Θ' αναζητούσα τρόπους να ξεπεράσω όλη αυτήν την βιομηχανία και να παρουσιάζω τη δουλειά μου μέσα από εναλλακτικά δίκτυα διανομής, σαν το i-pod και το Youtube". Πιθανότατα κι εγώ να μην ήμουν συγγραφέας. Θα ήμουν σίγουρα αφηγητής ιστοριών, αυτό είναι μάλλον στα γονίδιά μου, αλλά ίσως να μην ήμουν συγγραφέας με την παραδοσιακή έννοια του όρου.
Το 10% θα κάνει τη διαφορά
Συμμερίζεστε τους φόβους ορισμένων ότι η αξία της λογοτεχνίας στις μέρες μας τείνει να εξανεμιστεί;
Για να είμαι ειλικρινής, όχι και τόσο. Βαυκαλιζόμαστε ότι υπήρξε μια χρυσή εποχή όπου όλοι κυκλοφορούσαν με τον Ντοστογέφσκι ή τον... Ομηρο στην τσέπη, κάτι που φυσικά ουδέποτε συνέβη. Εγώ ανδρώθηκα στις δεκαετίες του '40 και του '50, σ' ένα κάθε άλλο παρά προνομιούχο περιβάλλον. Οι γονείς μου, παιδιά της μεγάλης ύφεσης και οι δύο, ούτε το γυμνάσιο δεν κατάφεραν να τελειώσουν. Δεν ήξερα λοιπόν κανέναν που να διαβάζει ούτε στο σπίτι ούτε στη γειτονιά μου. Να όμως που η λογοτεχνία μού άλλαξε τη ζωή. Χάρη σ' αυτήν διαμορφώθηκε ο τρόπος σκέψης μου, χάρη σ' αυτήν είδα διαφορετικά την Ιστορία, τις γυναίκες, την πολιτική. Προφανώς είναι αδύνατον να γεννηθεί ένα πολιτικό κίνημα μέσω της λογοτεχνίας. Στο μέτρο όμως που καταφέρνει ν' αλλάξει έστω κι έναν άνθρωπο τη φορά, η αξία της δεν κινδυνεύει καθόλου.
Περάσατε ένα μεγάλο μέρος της ζωής σας διδάσκοντας. Τι είδους φοιτητές είχατε προς το τέλος της ακαδημαϊκής σας καριέρας;
Η πλειονότητα των φοιτητών μου στο Πρίνστον ήταν λευκά προνομιούχα παιδιά της μεγαλοαστικής τάξης. Γύρω στο τέλος του '80, ωστόσο, άρχισα να βλέπω όλο και περισσότερους φοιτητές αφρικανικής ή ασιατικής καταγωγής, γόνους μεταναστών από την Ινδία ή την Κορέα, ιδιαίτερα εργατικούς και φιλόδοξους. Χαιρόμουν αφάνταστα το μάθημα μαζί τους, κι απ' αυτούς αντλώ την αισιοδοξία μου για το μέλλον της Αμερικής. Τι να λέμε όμως, μετά τις 4 Νοεμβρίου ίσως είμαι λιγότερο αισιόδοξος...
Λέτε να μην τα καταφέρει ο Ομπάμα τελικά;
Οι ευρωπαίοι φίλοι μου θεωρούν τη νίκη του εξασφαλισμένη. Κι όταν τους εκφράζω την ανησυχία μου, νομίζουν πως αστειεύομαι. Τι κι αν η καμπάνια του Μακέιν έχει δημιουργήσει φρικτές εντυπώσεις, τι κι αν ο Ομπάμα, με την ευγλωττία, τη σαφήνεια και την ευφυΐα του, αντιπροσωπεύει ό,τι πιο φρέσκο διαθέτει σήμερα η Αμερική... Τα κουκιά είναι μοιρασμένα: ένα 45% των φηφοφόρων ψηφίζει Ρεπουμπλικανούς κι ένα 45% Δημοκρατικούς, όποιος κι αν είναι ο υποψήφιος. Το 10% κάνει πάντα τη διαφορά. Κι είναι, αλίμονο, το φυλετικό ζήτημα που θα κρίνει την αναμέτρηση.
Ελπίζω εν τούτοις, πως και μόνο η υποψηφιότητα του Ομπάμα θα φέρει στο προσκήνιο ανθρώπους αποκομμένους ώς τώρα από τις πολιτικές διεργασίες, ανθρώπους που είχαν πιστέψει πως δεν διαθέτουν "φωνή". Μόνο όταν συσπειρωθούν μεταξύ τους θα δούμε σημαντικές αλλαγές στις ΗΠΑ, και κατ' επέκταση στον υπόλοιπο κόσμο.
