Ένας τέτοιος άνθρωπος προσπαθεί να μειώσει τη δουλειά του συναδέλφου για να αναδείξει τη δική του. Επιθυμεί διακαώς να ξεπερνά τα όρια, φτάνοντας ακόμα και σε ακραίες μορφές συμπεριφοράς. Σήμερα η έννοια της ευγενούς άμιλλας ακυρώνεται από την έμμονη διάθεση ανταγωνισμού.
Παρόμοιος είναι ο ψυχολογικός μηχανισμός, ο οποίος πηγάζει από τη βαθιά ανθρώπινη επιθυμία να μιμηθούμε μια ξεχωριστή πράξη, θετική ή αρνητική, και κατόπιν να την ξεπεράσουμε. Η ανάγκη αυτή μας βοηθά να βελτιώσουμε τις επιδόσεις και τις γνώσεις μας. Από την παιδική ηλικία προσπαθούμε να διακριθούμε στα μαθήματα ή σε κάποια άλλη δραστηριότητα. Πράγματι η άμιλλα αποτέλεσε κινητήριο δύναμη για την εξέλιξη του ανθρώπινου είδους. Στις σύγχρονες κοινωνίες ο ανταγωνισμός είναι προϋπόθεση και ένας από τους παράγοντες που ενισχύουν την οικονομική δραστηριότητα. Όταν όμως η διάθεσή μας να ξεχωρίσουμε ξεπερνά το όριο σεβασμού και αναγνώρισης του έργου των συναγωνιστών μας δημιουργεί προβλήματα.
Πετάλια και μίμηση
Στο πλαίσιο της υγιούς συμπεριφοράς εκδηλώνεται ως ευγενής άμιλλα. Μας βοηθά να ανακαλύψουμε νέα πράγματα, να υπερπηδήσουμε τα εμπόδια, να ξεπεράσουμε τα όριά μας. Όσο κι αν φαίνεται παράξενο, ελάχιστα διαφέρει από τους δύο άλλους τύπους συμπεριφοράς, το μιμητισμό και τον ανταγωνισμό, που στις μέρες μας εκδηλώνονται μαζικά. Ο μιμητισμός είναι η προσπάθεια κάποιου να αναπαράγει όσο το δυνατόν πιο πιστά μια δημιουργία, συμπεριφορά ή ακόμα και το ντύσιμο κάποιου. Ο ανταγωνισμός έχει δύο επιπλέον χαρακτηριστικά.
Πρώτον, ανταγωνιζόμαστε κάποιον όταν έχει κάνει κάτι ξεχωριστό, θετικό ή αρνητικό˙ δεύτερον, ο ανταγωνιστής δεν ικανοποιείται μιμούμενος το μοντέλο του, αλλά προσπαθεί να το ξεπεράσει. Για παράδειγμα, όταν κάποιος μιμείται ένα φίλο του που οδηγεί ποδήλατο χωρίς να χρησιμοποιήσει τα χέρια του, θα προσπαθήσει να επαναλάβει την ίδια ακριβώς άσκηση. Για να θεωρηθεί όμως ότι τον ανταγωνίζεται πρέπει να κάνει περισσότερα, όπως το να μη βάλει τα πόδια στα πετάλια.
Μετάλλια και κρέμες
Σε αντίθεση με τον ανταγωνισμό, η ευγενής άμιλλα είναι θεμιτή. Πολλές πρόοδοι στην ανθρωπότητα -στην επιστήμη, στην τεχνολογία, στην τέχνη- σημειώθηκαν χάρη σε ανθρώπους που ήθελαν να ξεχωρίσουν μέσα από το έργο τους.
Για έναν αθλητή αποτελεί προϋπόθεση που θα τον βοηθήσει να επιτύχει μεγάλες επιδόσεις. Δεν είναι τυχαίο ότι μετά από μια μεγάλη επιτυχία κάποιου αθλητή σταδιακά ανεβαίνουν οι επιδόσεις και των συναθλητών του. Η νίκη του Πύρρου Δήμα στους Ολυμπιακούς Αγώνες της Βαρκελώνης, το 1992, σηματοδότησε μια σημαντική καμπή στην άρση βαρών για την Ελλάδα. Έκτοτε το αγώνισμα αυτό χάρισε πολλά μετάλλια στη χώρα μας και ανέδειξε σπουδαίους αθλητές όπως ο Ακάκιος Κακιασβίλι, ο Λεωνίδας Κόκκας, ο Βαλέριος Λεωνίδης, ο Λεωνίδας Σαμπάνης, η Χαρίκλεια Καστρίτση και η Αναστασία Τσακίρη.
Ο ανταγωνισμός εκφράζεται και με τρόπο που λίγο βοηθά τη βελτίωσή μας και περισσότερο την οικονομική ευημερία διαφόρων εταιρειών. Τη δεκαετία του 1980 οι περισσότερες οικογένειες έσπευσαν να προμηθευτούν μια συσκευή βίντεο σαν αυτή που είχε αγοράσει ο γείτονας ή ο φίλος. Τα τελευταία χρόνια ο κλάδος των καλλυντικών σημειώνει σημαντική άνοδο. Σύμφωνα με έρευνα της εταιρείας Οικονομικών Πληροφοριών και Εκδόσεων ICAP, η αξία της εγχώριας κατανάλωσης σε τιμές χονδρικής, εξαιρουμένων των παιδικών καλλυντικών και των προϊόντων στοματικής υγιεινής, σημείωσε μέση ετήσια άνοδο της τάξης του 13,6% την περίοδο 1993-2002. Προφανώς όλοι προσπαθούμε να γίνουμε πιο όμορφοι από τους φίλους μας.
Αν κάποιος θέλει να ανταγωνιστεί τους φίλους του στην επιθετικότητα, τα πράγματα γίνονται πιο επικίνδυνα τόσο για τον ίδιο όσο και για το περιβάλλον του. Κάθε χρόνο εκδηλώνονται ακραία φαινόμενα χουλιγκανισμού από νεαρά άτομα που μιμούνται συνομηλίκους τους και τους οποίους προσπαθούν να ξεπεράσουν στην αγριότητα.
Σύσσωμοι εθελοντές
Η δημοσιότητα που προκαλούν τέτοιες μορφές συμπεριφοράς οδηγούν τόσο τα νεαρά άτομα όσο και τους μεγαλύτερους στη μίμησή τους. Σ' αυτό τον τομέα σημαντικό μερίδιο της ευθύνης έχουν τα ΜΜΕ. Ο μιμητισμός συνοδεύεται από την προσδοκία των νέων να αποκτήσουν κοινωνική αναγνώριση εφόσον ακολουθήσουν το πρότυπο συμπεριφοράς που προβάλλεται στα ηλεκτρονικά ή έντυπα μέσα. Έτσι το ενδιαφέρον των νέων για μια επαγγελματική σταδιοδρομία στο ΕΚΑΒ έγινε εντονότερο μετά το μεγάλο σεισμό της Αθήνας το Σεπτέμβριο του 1999. Ανάλογο ήταν και το φαινόμενο που σημειώθηκε μετά το τρομοκρατικό χτύπημα της 11ης Σεπτεμβρίου του 2001 στις ΗΠΑ, όπου μέσα σε λίγες μέρες χιλιάδες νέοι στρατολογήθηκαν για να πολεμήσουν είτε στο Αφγανιστάν είτε στο Ιράκ.
Κυνηγώντας τα νούμερα
Πολύ σοβαρές είναι οι επιπτώσεις του ανταγωνισμού στις εφημερίδες, στα βιβλία και στην τηλεόραση. Στη συντριπτική τους πλειοψηφία τα κανάλια, ωθούμενα από το κυνήγι της θεαματικότητας και της μεταξύ τους κόντρας, ακολουθούν ένα τυποποιημένο μοντέλο τόσο στα δελτία ειδήσεων όσο και στη θεματολογία του προγράμματός τους. Ο ανταγωνισμός έχει μεγάλη σημασία και για την πορεία του γενικού δείκτη τιμών στο Χρηματιστήριο. Η άνοδος ή η πτώση του εξαρτάται από τη διαρροή πληροφοριών, επίσημων και ανεπίσημων, κι από την εμπιστοσύνη ή τη δυσπιστία που συγκεντρώνει το πρόσωπο που αγοράζει ή πουλά πρώτο μετοχές.
Η μεγάλη καμπή που σημείωσε το Χρηματιστήριο Αξιών της Αθήνας το 1999 οφείλεται εν μέρει στην ψυχολογία ή, όπως λέγεται, στην υστερία της μάζας. Σύμφωνα με εγκληματολογικές έρευνες, ο ίδιος ψυχολογικός μηχανισμός προκάλεσε άνοδο της τάξης του 12% στις αυτοκτονίες στις ΗΠΑ ένα μήνα μετά το θάνατο της Μέριλιν Μονρόε.
Τρομολατρεία
Τα ΜΜΕ γίνονται συχνά στόχος του κακού ανταγωνισμού, αφού μια συμπεριφορά αντιγράφεται επειδή προβλήθηκε έντονα, κυρίως όμως γιατί βασικός στόχος των εμπνευστών της ήταν να καταλήξει στον Τύπο. Τέτοια ήταν η περίπτωση με τα φακελάκια του άνθρακα λίγο μετά το χτύπημα στους Δίδυμους Πύργους. Όπως αποδείχθηκε, δεν είχαν σκοπό να προκαλέσουν θύματα αφού περιείχαν ταλκ ή αλεύρι.
Στη χώρα μας εξελίχθηκε σε εφιάλτη η διαδρομή της παραλιακής, στο ύψος του Παλαιού Φαλήρου, για τους οδηγούς ταξί επειδή κάποιος μανιακός, πιθανότατα και οι μιμητές του, πετούσαν πέτρες στα διερχόμενα ταξί.
Γκρίζα διαφήμιση
Το ρεκόρ Γκίνες θα μπορούσαμε να πούμε ότι αποτελεί μια συλλογή στοιχημάτων μεταξύ ανθρώπων που ανταγωνίζονται άλλοτε για το ποιος θα καταπιεί αμάσητα κρεμμύδια και άλλοτε για παιχνίδια ισορροπίας, όλα για μερικές αράδες και μια στιγμή δημοσιότητας. Κάποιες φορές μια ανταγωνιστική πράξη δεν αφορά στον υπαίτιο, αλλά σ' εκείνον που δέχεται τις συνέπειές της - δεν αφορά δηλαδή στο θύτη αλλά στο θύμα, με στόχο το κέρδος. Στα μέσα της δεκαετίας του 1990 σημειώθηκαν σε απομακρυσμένες περιοχές της Αττικής αλλεπάλληλες κλοπές σε εξοχικές κυρίως κατοικίες. Μετά την έξαρση των κρουσμάτων αποκαλύφθηκε ότι υπεύθυνη ήταν εταιρεία σεκιούριτι, η οποία μ' αυτό τον τρόπο αύξησε την πελατεία της.
Το κουτί με τις εκπλήξεις
Φαινόμενα όπως ο λιθοβολισμός των αυτοκινήτων περιορίζονται όταν αποσιωπούνται από τον Τύπο ή όταν η απειλή μιας σοβαρής ποινής γίνεται εντονότερη. Ένα παρόμοιο περιστατικό είχε απασχολήσει τις Αρχές των ΗΠΑ στο παρελθόν. Στις 10 Ιουνίου του 1993, στην Ουάσινγκτον, ένα ζευγάρι ηλικιωμένων ανακοίνωσε ότι είχε βρει μια σύριγγα μέσα σ' ένα κουτάκι Pepsi. Την επόμενη μέρα ένα δεύτερο περιστατικό σημειώθηκε σε γειτονική πόλη. Μέσα σε λίγες ώρες σήμανε συναγερμός σ' ολόκληρη τη χώρα. Τελικά οι καταγγελίες έφτασαν τις πενήντα.
Πολλοί ήταν εκείνοι που ισχυρίστηκαν ότι μέσα στα κουτάκια του αναψυκτικού είχαν βρει πινέζες, βελόνες, ακόμα και σφαίρες. Ώσπου μια κάμερα σ' ένα σούπερ μάρκετ του Κολοράντο έλυσε το μυστήριο. Οι εικόνες έδειχναν μια κυρία η οποία πριν φτάσει στο ταμείο άνοιγε ένα κουτάκι κι έριχνε μέσα μια σύριγγα. Τη στιγμή που έπρεπε να πληρώσει προσποιούνταν ότι ανακάλυπτε το παράξενο περιεχόμενο. Η ταινία προβλήθηκε σε όλα τα εθνικά κανάλια και η κρίση των τενεκεδένιων κουτιών σταμάτησε εκεί.
