Δέχονται τεράστιες καταπονήσεις, ωστόσο μας κρατάνε στο ύψος μας κάτω από όλες σχεδόν τις περιστάσεις. Είναι τα γόνατα, οι Άτλαντες του ανθρώπινου σώματος που στηρίζουν όλο το βάρος μας.
Μας κουβαλούν πάντα, από τον πρώτο κιόλας χρόνο της ζωής μας. Όποιος ζητά συγχώρεση περπατάει ταπεινά μ’ αυτά, ενώ οι ζωηροί πιτσιρικάδες τα ματώνουν συνέχεια. Όταν οι τραυματισμοί είναι σοβαρότεροι, όπως στην περίπτωση των επαγγελματιών αθλητών, τα πράγματα δυσκολεύουν. Ο λόγος για τα γόνατα, που μας κρατάνε όρθιους, μας επιτρέπουν να τρέχουμε, να κολυμπάμε, να πηδάμε και να κλοτσάμε δυνατά την μπάλα.
Η Κοκό Σανέλ αντεπιτίθεται
Για τους ορθοπεδικούς, το γόνατο παρουσίαζε ανέκαθεν τεράστιο ενδιαφέρον, καθώς είναι μια από τις πιο σύνθετες αρθρώσεις του ανθρώπινου σώματος. Ανάλογο ενδιαφέρον προκάλεσε και στους σχεδιαστές ρούχων, αφού το γυναικείο γόνατο αποτέλεσε για αιώνες το όριο που χώριζε το κομψό από το χυδαίο. Παρέμενε αυστηρά καλυμμένο ως ύμνος στη γυναικεία αγνότητα μέχρι τη δεκαετία του 1920, όταν η Κοκό Σανέλ πήρε το ψαλίδι και κόντυνε για πρώτη φορά τις φούστες φτάνοντας τες στο γόνατο.Λίγο αργότερα, το 1930, εποχή του τσάρλεστον, οι φούστες έπαιζαν «κρυφτό» με τα αντρικά βλέμματα, αφού κάλυπταν το γόνατο πίσω από πολλά κρόσσια και χάντρες. Στα δύσκολα μεταπολεμικά χρόνια οι φούστες μάκρυναν και πάλι αισθητά, ώσπου το 1964 η Μαίρη Κουάντ δημιούργησε τη θρυλική μίνι φούστα σκανδαλίζοντας τον κόσμο. Στα αγόρια το γόνατο παρέμενε γυμνό καθ' όλη τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας, με κοντά παντελονάκια χειμώνα καλοκαίρι.
Η επιλογή είχε και οικονομικά κίνητρα. Καθώς τα αγόρια έπεφταν καταγής, πάλευαν κι έκαναν ποδήλατο, το μακρύ παντελόνι φθειρόταν στην περιοχή των γονάτων. Μέχρι την άφιξη του ανθεκτικού τζιν υφάσματος, το επιφανειακό γδάρσιμο ήταν προτιμότερο από ένα σχίσιμο στο πολύτιμο παντελόνι.
Ζωντανό κιονόκρανο
Το γονάτισμα ως πράξη υποταγής και ταπεινοφροσύνης ανάγεται στην αρχαία Αίγυπτο. Οι ανασκαφές στον τάφο του Τουταγχαμών έφεραν στο φως ένα σπειροειδές δαχτυλίδι από ατόφιο χρυσάφι που αναπαριστά το βασιλιά γονατιστό να προσφέρει δώρα στη θεά Μάατ. Σήμερα η προσευχή και η είσοδος στους ιερούς χώρους απαιτεί τη γονυκλισία, συμβολική πράξη για να φαινόμαστε πιο μικροί, επομένως υποταγμένοι στη δύναμη του Θεού.Από ανατομικής πλευράς, το γόνατο είναι όμοιο σε άντρες και γυναίκες. Ακόμα και σε πολλά ζώα, όπως στους σκύλους και στις γάτες, η δομή παραμένει ίδια. Για την άρθρωση του γονάτου συνεργάζονται το μηριαίο οστό, το οστό της κνήμης και η επιγονατίδα, το επίπεδο και στρογγυλό κοκαλάκι που μοιάζει να αιωρείται. Το μηριαίο οστό απολήγει σε δύο πλάγιες προεξοχές, τους κονδύλους, οι οποίοι μοιάζουν με τα κόκαλα που τρώνε οι σκύλοι στα κινούμενα σχέδια. Το κνημιαίο οστό, ακριβώς από κάτω, έχει το σχήμα κιονόκρανου και συνδέεται με το μηριαίο οστό χάρη σε δύο κοιλότητες, τις κνημιαίες γλήνες, οι οποίες αγκαλιάζουν τους κονδύλους του μηριαίου οστού.
Μηνίσκοι, μόνιμος εφιάλτης των αθλητών
Οι κνημιαίες γλήνες δεν εφαρμόζουν απόλυτα με τους μηριαίους κονδύλους, καθώς μεταξύ τους παρεμβάλλονται δύο μαλακά μαξιλαράκια ημισεληνοειδούς σχήματος, οι γνωστοί μηνίσκοι, μόνιμος εφιάλτης των αθλητών. Οι μηνίσκοι είναι πιο συμπαγείς στις άκρες και επίπεδοι στο κέντρο και παραμορφώνονται σε κάθε κίνηση προς τα εμπρός ή προς τα πίσω ώστε να "κουμπώνουν" τέλεια πάνω στα οστά. Μ’ αυτό τον τρόπο διπλασιάζουν την επιφάνεια επαφής ανάμεσα στο κνημιαίο και στο μηριαίο οστό και περιορίζουν σημαντικά την πίεση που ασκεί το βάρος του σώματος.Ουσιαστικά οι μηνίσκοι παίζουν το ρόλο του αερόσακου ανάμεσα στα οστά της κνήμης και του μηρού, τα οποία θα καταστρέφονταν χωρίς την παρουσία τους. Επιπλέον, «αγκαλιάζοντας» το μηριαίο οστό συμβάλλουν στο να διατηρείται σταθερό πάνω από το κνημιαίο οστό. Στη σταθεροποίηση της άρθρωσης συμβάλλουν και οι δύο χιαστοί σύνδεσμοι που ονομάζονται έτσι γιατί όταν συναντιούνται σχηματίζουν ένα Χ πίσω από την άρθρωση. Πλευρικά, δύο πλάγιοι σύνδεσμοι κρατούν στη θέση του το γόνατο. Η επιγονατίδα επιτελεί μία και μοναδική λειτουργία: προστατεύει την παραπάνω πολύπλοκη δομή.
Η πολυπλοκότητα είναι αναγκαία ώστε το γόνατο να υποστηρίζει το βάρος του σώματος τόσο όταν στεκόμαστε ακίνητοι όσο κι όταν κινούμαστε. Το επιπλέον βάρος φθείρει το γόνατο, αφού το υποβάλλει σε υπερβολική πίεση για την οποία δεν είναι φτιαγμένο. Όταν στεκόμαστε ακίνητοι ισοδυναμεί "μόνο" με το βάρος ολόκληρου του σώματος. Εν κινήσει, το φορτίο πολλαπλασιάζεται επί 3, 4 ή και περισσότερο, ανάλογα με το αν περπατάμε, κατεβαίνουμε μια σκάλα ή τρέχουμε.
Τα γόνατα των γυναικών
Οι διαφορές ανάμεσα στα αντρικά και στα γυναικεία γόνατα εντοπίζονται στο είδος των τραυμάτων. Συγκριτικά με τους άντρες, οι γυναίκες διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο για βλάβες στις δομές υποστήριξης της άρθρωσης του γονάτου κι αυτό γιατί το μυϊκό τους σύστημα είναι λιγότερο αναπτυγμένο.Πράγματι, οι μύες είναι σημαντικοί για να συγκρατούν στη θέση του το γόνατο σχεδόν όσο οι μηνίσκοι και οι σύνδεσμοι. Αν οι μύες είναι πολύ δυνατοί, το γόνατο παραμένει σταθερό ακόμα κι αν οι μηνίσκοι έχουν υποστεί φθορά. Το ασθενές φύλο διαθέτει πιο αδύναμους συνδέσμους από τους άντρες. Σημαντικό είναι επίσης ότι ανάμεσα στα δύο φύλα υπάρχει μια βασική ανατομική διαφορά στη λεκάνη, η οποία είναι στενή στα αρσενικά και φαρδιά στα θηλυκά.
Έτσι, ενώ στους άντρες το μηριαίο και το κνημιαίο οστό βρίσκονται κατακόρυφα το ένα πάνω στο άλλο, στις γυναίκες ο μηρός γέρνει ελαφρώς σε σχέση με τον άξονα του ποδιού. Το πρόβλημα του κεκλιμένου άξονα εμφανίζεται σε δύο μορφές: στην περίπτωση του ραιβού γονάτου -τα γόνατα του ιππέα- και του βλαισού γονάτου, πόδια που σχηματίζουν Χ. Στο ραιβό γόνατο, παρότι τα πόδια πλησιάζουν μεταξύ τους, τα γόνατα παραμένουν μακριά το ένα από το άλλο.
Στο βλαισό τα γόνατα πλησιάζουν το ένα το άλλο, αλλά τα πόδια παραμένουν μακριά. Και στις δύο περιπτώσεις το βάρος πέφτει στο μισό γόνατο, φθείροντάς το και ευνοώντας την εμφάνιση μηριαιο-κνημιαίας αρθρίτιδας, εσωτερικής (ραιβογονία) ή εξωτερικής (βλαισογονία). Στις γυναίκες η αρθρίτιδα του γονάτου έχει διπλές πιθανότητες εμφάνισης σε σχέση με τους άντρες. Αν μια γυναίκα έχει στραβά γόνατα και σπάσει ένας μηνίσκος της μετά την ηλικία των πενήντα ετών, έχει περισσότερες πιθανότητες να εμφανίσει αρθρίτιδα του γονάτου ειδικά αν είναι υπέρβαρη.
