Ο Petr Zuska ήταν 12 χρόνων τον Ιούλιο του 1980, όταν αποχαιρέτησε στο αεροδρόμιο της Πράγας τον αδελφό του, που θα πήγαινε στη Μόσχα για να δει τους Ολυμπιακούς Αγώνες.
Ο Petr αγαπούσε τον αθλητισμό και το χορό και ζήλευε το μεγαλύτερο αδελφό του, που θα είχε τέτοια εμπειρία. Όμως, όταν εκείνος επέστρεψε, λίγες μέρες μετά, στο σπίτι, συνέβη κάτι παράξενο: αντί να αφηγείται στην οικογένειά του τα κατορθώματα των αθλητών, δεν έπαυε να μιλά με θαυμασμό για έναν ασθενικό, αλκοολικό ρώσο τροβαδούρο, που είχε πεθάνει όσο εκείνος βρισκόταν στη Μόσχα.
Ένα εκατομμύριο συμπατριώτες του είχαν εγκαταλείψει τους Ολυμπιακούς για να πάνε στην κηδεία του, μια και στο πρόσωπό του αποχαιρετούσαν ένα λαϊκό ήρωα, τη θαρραλέα φωνή που δεν είχαν εκείνοι. Έτσι, ο Πετρ άκουσε πρώτη φορά για τον Βλαντιμίρ Βισότσκι. Στη συνέχεια άκουσε και τα τραγούδια του, με την τραχιά, βραχνή φωνή και τους ματωμένους στίχους που μιλούσαν για το τι σήμαινε να πασχίζεις για μια ελεύθερη ζωή στη Σοβιετική Ενωση του Μπρέζνιεφ.
Πέρασαν 28 χρόνια από τότε. Σαραντάρης πια, ο Πετρ Ζούσκα είναι σήμερα καλλιτεχνικός διευθυντής του Μπαλέτου του Εθνικού Θεάτρου της Πράγας. Και τώρα αφηγείται τη δική του εμπειρία από τη «γνωριμία» με τον ρώσο τροβαδούρο στη γλώσσα που γνωρίζει καλύτερα: το χορό. Και σ' ένα έργο που θα παρακολουθήσουμε και στην Αθήνα, από τις 19 ώς τις 23 του μηνός στο θέατρο Μπάντμιντον.
Ποιητές της ζωής και του θανάτου
«Τα τραγούδια του Βισότσκι μιλούσαν απελπισμένα για την αγάπη και το θάνατο ταυτόχρονα, για μια ζωή στα άκρα, όπως ήταν άλλωστε και η δική του, κι αυτό έμεινε στην άκρη του μυαλού μου» λέει ο τσέχος χορογράφος, που έχει εργαστεί και στο Μόναχο, το Μόντρεαλ κ.ά.
Πράγματι, πρώτα ως ηθοποιός στον κινηματογράφο και στο θέατρο Πούσκιν τη δεκαετία του '60, αλλά πιο πολύ ως ποιητής και τροβαδούρος τη δεκαετία του '70, ο Βισότσκι υπήρξε η φωνή διαμαρτυρίας κάθε Ρώσου και ιδιαίτερα των νέων. Προσπαθώντας να συνδυάσει παραστάσεις και συναυλίες, εξουθένωσε τον ήδη κατεστραμμένο απ' το πιοτό οργανισμό του. Πέθανε σε νοσοκομείο της Μόσχας, μόλις στα 42 του από καρδιά.
Το έργο του Ζούσκα, «Σόλο για τρεις», ανέβηκε στην Πράγα πρώτη φορά την άνοιξη του 2007, παρουσιάστηκε με επιτυχία και στη Σλοβακία και τη Φιλανδία, μα, όπως είναι φανερό από τον τίτλο, δεν είναι εμπνευσμένο μόνο από τον Βισότσκι.
«Από μικρός γνώριζα τον Ζακ Μπρελ, πάντα αγαπούσα άλλωστε τη γαλλική γλώσσα» λέει ο χορογράφος. «Μάλιστα το 1995 είχα παρουσιάσει ένα 40λεπτο έργο με μερικά από τα τραγούδια του. Ηταν κι αυτός ποιητής, ηθοποιός και τροβαδούρος, τραγούδησε κι αυτός τον έρωτα και το θάνατο. Εζησε ακραία και, αν και ήταν άρρωστος, συνέχισε να πιλοτάρει αεροπλάνο στη γαλλική Πολυνησία όπου είχε αποσυρθεί τα τελευταία χρόνια και πέθανε στα 49 του. Αποφάσισα λοιπόν να τους ταιριάξω στο ίδιο έργο. Ομως το τρία είναι ένας μαγικός αριθμός. Χρειαζόταν ακόμα ένας τροβαδούρος και, αντίθετα με τους άλλους δύο, αυτός βρισκόταν δίπλα μου».
Ο Ζούσκα αναφέρεται στον συμπατριώτη του Κάρελ Κριλ, που είναι ο λιγότερο γνωστός από τους τρεις, αλλά ίσως ο περισσότερο σημαντικός για τους Τσέχους. Τροβαδούρος κι αυτός και ποιητής, εμφανιζόταν σε φοιτητικά στέκια ώς το 1969, οπότε αυτοεξορίστηκε και εγκαταστάθηκε στο Μόναχο. Εργάστηκε ως δημοσιογράφος, χωρίς να εγκαταλείψει ποτέ την ποίηση και το τραγούδι, που τον έφερε το 1994 έως τα βραβεία Γκράμι. Πέθανε το 1994, στα 50 του, από καρδιά.
Πριν από χρόνια, ο συνομιλητής μας είχε ξανακάνει ένα μπαλέτο με μουσική τριών συνθετών, των Ντβόρζακ, Μαρτίνου και Γιάνατσεκ. Ομως εδώ τα πράγματα ήταν διαφορετικά: «Οταν άρχισα να φαντάζομαι το έργο», θυμάται, «είχα τρία ονόματα, 300 τραγούδια και μια κόλλα λευκό χαρτί. Είπα ότι θα διαλέξω να χορογραφήσω όποια τραγούδια μού αρέσουν, αλλά μού άρεσαν όλα! Τελικά ξεχώρισα 43. Αλλοτε αφήνω την ποίηση να κυκλοφορήσει και δημιουργώ αφαιρετικές εικόνες, κι άλλοτε, ιδίως στα σατιρικά κομμάτια, παρακολουθώ την ιστορία και την εικονογραφώ βήμα βήμα».
Η γδαρμένη φωνή του Βισότσκι ακούγεται από τα ηχεία να σαρκάζει το αδιέξοδο που ζούσε:
«Οι αεροσυνοδοί ντυμένες στα μπλε/ σαν πολλές άλλες "μις Οδησσός"/ μας οδηγούν τώρα ήρεμα στο παρελθόν./ Αλλη μια ανακοίνωση έρχεται: καθυστέρηση μέχρι τις οκτώ!/ Και οι επιβάτες υπάκουα λένε,/ "ξυπνήστε με"/ Αλλά, ανάθεμα, δεν μπορώ να περιμένω άλλο/ θα πετάξω σε οποιοδήποτε μέρος με δεχτεί».
Στη σκηνή, νέοι χορευτές και χορεύτριες στριφογυρίζουν αλαφιασμένα σαν επιβάτες σ' ένα αεροδρόμιο με πτήσεις για το πουθενά. Σε λίγο θα αποσυρθούν για να μείνει πάνω στο σανίδι μόνο ένα ζευγάρι, που θα ενσαρκώσει τη διασημότερη μελωδική ερωτική επίκληση, που τραγουδά ο Μπρελ:
«Θα σου χαρίσω τις πέρλες της βροχής/ από χώρες όπου ποτέ δεν βρέχει/ θα σκάψω τη γη/ ακόμα και μετά το θάνατό μου/ για να καλύψω το σώμα σου/ με χρυσό και φως./ Θα φτιάξω ένα βασίλειο/ όπου η αγάπη θα 'ναι ο βασιλιάς,/ όπου η αγάπη θα 'ναι ο νόμος/ όπου θα 'σαι βασίλισσα./ Μη μ' αφήνεις/ Μη μ' αφήνεις...»
Ύστερα, το λόγο παίρνει η συναισθηματική φωνή τού Κριλ. Σαράντα χρόνια μετά την άνοιξη της Πράγας οι στίχοι του ακούγονται επίκαιροι: «Τι θα πουν οι κυρίες που κάθονται με τα κυάλια/ όταν θα απαγορευτεί να ανεβάζεις θεατρικά έργα για την αλήθεια;/ Ξέρω πως ευχαρίστως θα ακούσουν πάλι παραμύθια/ που θα λένε ότι την αλήθεια πρέπει να τη φοβάσαι».
Ρωμαίος και Ιουλιέτα στον Μεσοπόλεμο
«Κάθε τραγούδι έχει τη δική του προσωπικότητα» παραδέχεται ο Ζούσκα. «Αλλά τα συνδυάζω σε μια παράσταση που θέλει να έχει τη δική της. Ο κύριος χαρακτήρας που παρουσιάζεται στη σκηνή αντιπροσωπεύει τη φιγούρα του τροβαδούρου. Εζησαν και οι τρεις σαν προφήτες και πέθαναν νωρίς εξ αιτίας του πάθους που τους έκαιγε. Είχαν και οι τρεις πολλή ανδρική ενέργεια, αγαπούσαν και οι τρεις τις γυναίκες. Κι αυτές πρέπει να αντανακλώνται στη σκηνή, ως μάνες κι ερωμένες».
Μεταφρασμένοι στα ελληνικά, οι στίχοι παρουσιάζονται σε υπέρτιτλους κι αυτό βοηθά το θεατή. Κι αν θεωρήσει πως η χορογραφία δεν είναι πια μοναδική, τα τραγούδια που την κινούν, είναι...
Το δεύτερο μπαλέτο που θα παρουσιάσει το Εθνικό Θέατρο της Πράγας από τις 26 ώς τις 30 του μηνός στο Μπάντμιντον δεν είναι άλλο από το «Ρωμαίος και Ιουλιέτα» του Προκόφιεφ σε χορογραφία του Γιούρι Βάμος. Αν η επιλογή της μουσικής αυτή τη φορά δεν είναι πρωτότυπη, είναι όμως η επιλογή του χρόνου στον οποίο εκτυλίσσεται η διασημότερη ερωτική ιστορία: ο Μεσοπόλεμος.
Στην αρχή, λέει ο Βάμος, σκέφτηκε να τη μεταφέρει στο σήμερα, όπως έχει ξαναγίνει άλλωστε πολλές φορές, με άλλη όμως μουσική. Διάλεξε όμως τη δεκαετία του '30, όταν θυμήθηκε ότι τότε συνέθεσε ο Προκόφιεφ το έργο του. Ενα έργο που τελειώνει... χαρούμενα: η Ιουλιέτα επιστρέφει στη ζωή και οι δυο ερωτευμένοι χορεύουν ευτυχισμένοι. Αυθαιρεσία πάνω στο έργο του Σέξπιρ; Ναι, αλλά με μια δικαιολογία που σε αποστομώνει: «Οι λόγοι που μας οδήγησαν σ' αυτή τη βαρβαρότητα», είχε παραδεχτεί ο Προκόφιεφ στην αυτοβιογραφία του, «ήταν καθαρά χορογραφικοί. Οι ζωντανοί μπορούν να χορεύουν, ενώ οι νεκροί όχι»!
* Εισιτήρια πωλούνται προς 58, 48, 38, 28 και 15 (φοιτ.) ευρώ για το «Σόλο για τρεις» και προς 75, 60, 50, 35, 25 και 25 (φοιτ.) ευρώ για το «Ρωμαίος και Ιουλιέτα» με μετρητά στο «Πάμπλικ» και το «Μπάντμιντον» και με πιστωτική κάρτα στο www.ticketnet.gr, τηλ. 210- 8840600.
