Ψυχαναγκασμός, θρησκεία και σημασία της τελετουργίας

psychanankasmos-thriskeia-kai-simasia-tis-teletourgias

Ο Στελάκος δεν είναι το τυπάκι που θα σου φέρει την επικαιρότητα στο πιάτο. Όχι, δεν θα μάθεις πρώτος από εδώ πως τίναξε τα πέταλα η Amy Κάβα, διότι πολύ απλά σαν να αδιαφορεί επιδεικτικά για αυτήν εκ γενετής — την επικαιρότητα, η κάβα όσο έχει αλκοόλ έχει ενδιαφέρον. Πειστήριο πως το ενημερώνουν για το τι παίζει φίλοι και τυχαία σχόλια στον δρόμο ή κανένα εξώφυλλο εφημερίδας που καλού ή κακού είναι αναρτημένες παντού.



Αυτή την Παρασκεύη η αφεντιά μου σκόπευε να σου φέρει κάποιο ελαφρύ και ποπαριστό “Πως να…” κειμενάκι άπαξ και είναι το τελευταίο για το καλοκαίρι πριν κλειστώ για όλο τον Αύγουστο στο isolation tank μου — κάποιος όμως πάντα έρχεται να σου χαλάσει την ζαχαρένια, αναγνωστούλη μου και αυτή την φορά δυστυχώς δεν είμαι εγώ. Το σημερινό είναι παραγγελιά του Ανδρέα – ναι, αυτού που σου γέμισε το στόμα κρεά, φροντίζει για την ΣΗΔ πρωτεΐνης σου μην το ξεχνάς, και ας πούμε πως επειδή έχω soft spot για το blog του δεν μπορώ να του χαλάσω χατίρι (καθοριστικό επίσης ήταν το ότι μου έταξε πιλάφι και ανήλικα παρθένα αγοράκια).

Χωρίς πολλές περιστροφές, το θέμα μας αρχίζει στις 22 Ιουλίου 2011, στην Νορβηγία – που ανάθεμα σε αν μπορείς να την δείξεις στον χάρτη χωρίς να την ψάχνεις κάπου στην Νότια Αμερική. Στις 15:25 “σημειώθηκε ισχυρή έκρηξη” (που λένε και οι δημοσιογράφοι) στην διοικητική περιοχή του Όσλο γνωστή ώς… Regjeringskvartalet. Αυτή προήλθε από ένα αμάξι γεμάτο ως τα μπούνια με το “εκρηκτικό του ανειδίκευτου μπάχαλου” , το ANFO, ένα εκρηκτικό τόσο εύκολο να παρασκευαστεί που αν έκανα άρθρο για αυτό θα μας έδενε όλους η “αντιτρομοκρατική“.

Στην συνέχεια, για την ακρίβεια μιάμιση ώρα μετά, ένας αστυνομικός εμφανίζεται στις κατασκηνώσεις του εργατικού κόμματος όπου θα έδινε ομιλία το πρώην πραϊμιστερόνι Gro Harlem Brundtland, ανακοινώνει πως ήρθε για την έρευνα που επιβάλλεται μετά από κάθε καθώς πρέπει έκρηξη βόμβας και φωνάζει τους πάντες να μαζευτούν τριγύρω του. Τότε, ο “αστυνόμος” τραβάει όπλα (καραμπίνα ίσως και ημιαυτόματο) και μετατρέπει την κατασκήνωση στην δικιά του υπέροχη έκδοση της κόλασης, με ένα σκόρ που έκανε τον Dylan Klebold και τον Eric Harris να φαντάζουν σχολιαρόπαιδα που τα “παιξαν” απ’το πολύ bullying — εχμ, έστω ήταν, τους άφησε όμως δια παντώς στην ίδια τάξη!

Το μεγάλο μπουμ όμως της όλης φάσης άργησε να γίνει: η κοινή γνώμη πήρε φωτιά, όλοι -παραδωμένοι στα στερεότυπά τους- άρχισαν να μιλάνε για “ταλιμπάν” ισλαμιστές τρομοκράτες, άλλωστε εδώ που τα λέμε οι “επιθέσεις αυτοκτονίας” κατατάσσονται επίσημα στα χόμπυ τους, έτσι δεν είναι; Το μεγάλο μπουμ έγινε όταν βρέθηκε πως ο δράστης δεν συνήθιζε να φοράει την μπουγάδα του για καπέλο, δεν είχε γενειάδα που σε λιγώνει να ξεθάψεις τα βινύλια των ZZ Top, ούτε σπρώχνει γυμνός κατσίκες στον γκρεμό κάποιας ερήμου για να κρατάνε αντίσταση βάζοντας έτσι την “ενεργή συμμετοχή” μια για πάντα πίσω στην κτηνοβασία!

Ο δράστης ονομάζεται Άντερς Μπέχρινγκ Μπρέιβικ (Anders Behring Breivik, με το κουλάτο προσωνύμιο που του έδωσαν τα MME: “Ο Μακελάρης του Όσλο“,τρέμε Κοεμτζή!), είναι πιο λευκός από όσο είναι μέσα του ο Obama και ουδεμία σχέση έχει με τον Ισλαμισμό — ψέματα, μισεί θανάσιμα τον Ισλαμισμό και την “ισλαμοποίηση” της Νορβηγίας. Ή τουλάχιστον έτσι έλεγε στο μανιφέστο 1500 σελίδων που άφησε πίσω του — και μετά λέτε πως τα δικά μου κείμενα είναι μεγάλα!

Ναι, δεν το έκανε γιατί ήθελε να βάλει όλους τους δημοσιογράφους του κόσμου να προσπαθούν να προφέρουν την λέξη “Regjeringskvartalet” και μετά να το κάνει Drum and Bass remix και να το ανεβάσει στο Youtube (αυτό πραγματικά θα τα έσπαγε!) -έτσι και αλλιώς όλοι λένε “στο Όσλο” και ξεμπερδεύουν- το έκανε για θρησκευτικούς και πολιτικούς λόγους. Τι θρησκεύματος είναι ο δράστης; Χριστιανός.

Εδώ μπορείς να φανταστείς τι χαμός επακολούθησε! Μαχητικοί άθεοι και “αντιχριστιανοί” έπεσαν σε status epilepticus από τις τρελές χαρές που πλέον μπορούν να τραβήξουν από την φαρέτρα τους ένα ακόμα δυνατό βέλος με την επιγραφή “εγκλήματα του χριστιανισμού κατά της ανθρωπότητας” και χριστιανοί σοκαρίστηκαν όταν ένας “δικός τους” κατηγορήθηκε για πράματα που οι ίδιοι κατηγορούν τον κύριο εχθρό τους (και αυτός δεν είναι ο διάολας…) αποκηρύσσοντας τον φυσικά από τους κόλπους των πιστών! Αργότερα βγήκαν στην φόρα και άλλες ιδιότητές του, όπως το ότι είναι Μασώνος και ακροδεξιός, προκαλώντας παρόμοιες αντιδράσεις στα εκάστοτε αντιμαχώμενα στρατόπεδα (χριστιανοί-μασόνοι, αναρχικοί - ακροδεξιοί κτλ κτλ).

Ο ρολός  της θρησκείας


Δηλαδή τώρα θα κράξεις στους χριστιανούς;

Όχι, με αφήνουν αδιάφορο τέτοιου είδους τις ιδιοτροπίες, νομίζω εξάλλου πως έχουν αξιότατους και εξίσου στενόμυαλα πορωμένους με αυτούς “αντιπάλους” — αν και εδώ που τα λέμε βρίσκω και τους αντιπάλους τους λίγο βαρετούς, έχουν καταπιαστεί με τον χριστιανισμό και δεν βλέπω μαχούλες με βουδισμούς, σαμανισμούς, ινδουϊσμούς και άλλα τέτοια ενδιαφέροντα να γουστάρουμε λίγο! Που να τους αφήσουν όμως οι παρωπίδες της στενούτσικης αυλής μας; Θα ασχοληθώ περισσότερο με την θρησκεία, “άνευ χρώματος”, και με το ίσως πιο ενδιαφέρον κομμάτι της, που της λείπει ουσιαστικά σήμερα! Ακολουθούν προσωπικές απόψεις, οπότε ετοιμάσου για εκείνες τις υπέροχες χοντρές διαφωνίες.

Ποιός ο ρόλος της θρησκείας; Εξαρτάται σε τι επίπεδο θα το δεις, εδώ ό,τι και να πω θα είναι ελλειπές για οποιονδήποτε έχει ασχοληθεί στοιχειωδώς με το θέμα ή έχει περάσει ελαφρώς ανήσυχη εφηβεία. Με μεγάλο zoom out και στα απέξω απέξω η θρησκεία είναι ένα αποτελεσματικότατο εργαλείο για “έλεγχο των μαζών” — ξεκάθαρα και χωρίς υπόνοιες, ορισμένοι κερδίζουν από αυτήν υλικότατα αγαθά. Αν θελήσεις περισσότερο να το δεις όχι ως “τι κατάντησε” αλλα ως το “τι είναι/πως ξεκίνησε“, θα δεις πως η θρησκεία έχει τον ρόλο της διατήρησης της ενότητας μιας ομάδας μέσω της “κοινής ταυτότητας“, θα δεις επίσης πως έχει και έναν ρόλο “οδηγιών χρήσης για το πλάσμα Άνθρωπος“, εκείνο το καταραμένο βιβλιαράκι που κάπου στην γέννα σου πρέπει να χάθηκε και ο γιατρός παρέδωσε στην μάνα σου μόνο τον πλακούντα.

Η θρησκεία ουσιαστικά εκτός των “τρικ” που μας κρατάνε “μαζί”, δίνει στον άνθρωπο κατευθυντήριες γραμμές, του λέει από που ήρθε, που πάει και με ποιούς τρόπους θα ήταν έξυπνο να πορευτεί εώς εκεί — φιλοδοξεί ίσως να κάνει τον άνθρωπο λιγότερο ζωάκι και περισσότερο αυτό που τόσο καυχιέται πως είναι.

Το ενδιαφέρον για μένα είναι το τι εξυπηρετεί η θρησκεία σε προσωπικό επίπεδο. Στον κεντρικό πυρήνα της, που φαίνεται σχετικά γυμνός στις πιο “πρωτόγονες” θρησκείες, η θρησκεία μοιράζεται κάτι κοινό με την επιστήμη: δίνει στον άνθρωπο “γνώση και έλεγχο“. Ή αν προτιμάς, δίνει στον άνθρωπο την γνώση η οποία δίνει την “σιγουριά” μέσω του ελέγχου σε ένα πλάσμα που έχει αρκετό νιονιό ώστε να καταλάβει κάτι πολύ βασικό: πως όπως μια μέρα βρήκες την γιαγιά μπλέ μαρέ και “δεν ανέπνεε πια ούτε ξυπνούσε όταν την ταρακουνούσες“, έτσι μια μέρα θα σε βρουν και εσένα, ένα γεγονός πιο σίγουρο από οτιδήποτε άλλο στην ζωή σου. Φυσικά, η επιστήμη και η θρησκεία προσφέρουν “γνώση και έλεγχο” πηγαίνοντας από εντελώς διαφορετικά μονοπάτια, πράγμα που το περιγράφει υπέροχα η παρακάτω εικόνα.

Με βάση τα παραπάνω η θρησκεία έχει σε προσωπικό επίπεδο αγχολυτική δράση. Σκέψου ποιες καταστάσεις συνήθως σε αγχώνουν και θα καταλάβεις: είναι οι καταστάσεις εκτός του ελέγχου σου. Και εδώ δεν μιλάμε για άγχος του τύπου “αν θα απολυθείς από την δουλειά σου” ή “αν το κομμάτι απέναντι θα σε παρατήσει για τον πιο μουσκουλάτο“, μιλάμε για αρχέγονο άγχος — υπαρξιακό που θα έλεγαν οι κοινωνικοτέτοιοι φίλοι μας. Είναι ο τύπος του άγχους που δύσκολα θα λύσουν τα Xanax ή τα Λεξοτανίλ σου, είναι ο τύπος του άγχους που κάποιος θα το έριχνε στο όπιο και αυτό θα τον κάλμαρε απλά για λίγο… oh wait… χμ.

Το βασικό όμως που λείπει σήμερα από την θρησκεία τουλάχιστον στο μεγαλύτερό της μέρος είναι το “κυρίως μέρος“, όχι το διάβασμα κάποιων γραφών ή μια “στείρα γνώση“, είναι το τελετουργικό το οποίο μπορεί να έχει τρομερά αγχολυτική επίδραση! Και πάλι, τόσο απλά που το θέτω το φθηναίνω αρκετά, ακούγεται σαν διήμερες διακοπούλες ενώ ουσιαστικά θα θύμιζε περισσότερο παροχέτευση χρόνιων νευρώσεων…

Τα τελετουργικά μπορούν να γίνουν άκρως χαλαρωτικά και αγχολυτικά


Ναι! Πλέον οι τελετές και τα μυστήρια, όπως ο γάμος η βάπτιση, η προσευχή και η θυσία,, δηλαδή, σχεδόν Κάθε είδους τελετουργικό έχουν διατηρήσει κυρίως την κοινωνική τους χροιά, να παρουσιάζονται σε συντετμημένες εύπεπτες εκδοχές, με τα φώτα και τις κάμερες σε κάθε “μυστήριο” να κάνουν κάθε ψήγμα μυσταγωγίας να έχει φύγει από τα παράθυρα για Τζαμάικα παρέα με τους Locomondo. Καθόλου παράξενο που πολλά άτομα ψάχνουν την “πνευματικότητά τους” σε New Age αμαλγάματα θρησκείας που τα τελετουργικά τους ακόμα είναι “μη δημόσια”, κατά συνέπεια “αμόλυντα”, “αυθεντικά”.

Εδώ έχε κατα νου πως το αίσθημα της μυσταγωγίας δεν είναι κάτι που ανήκει αποκλειστικά στους “θεϊστές”. Θα το τραβήξω τόσο ώστε να το ξεχειλώσω, στο επίπεδο του ότι πιθανότατα είναι καλωδιωμένο στον ανθρώπινο εγκέφαλο — εδώ άνετα θα κολλούσε κάποιο λογύδριο πέρι “νευροθεολογίας“. Ας μην ξεφύγουμε όμως τόσο, λες και έχουμε πάει και εμείς με τους Locomondo σε κάποιο… χωράφι στην Τζαμαϊκα, ας μείνουμε στο τελετουργικό.

Ως τελετουργικό θα μπορούσε να χαρακτηριστεί οποιαδήποτε πράξη, κυρίως συμβολικής σημασίας, που διέπεται από ένα “πρωτόκολλο“, από μια “ετικέτα” του πως πρέπει να εκτελείται. Συνήθως οι πράξεις που λαμβάνουν χώρα κατά αυτό είναι συμβολικές -δηλαδή δεν έχουν “πρακτική” σημασία, παραπέμπουν σε μια “ιδέα“- αν και ορισμένες φορές έχουν και πρακτική σημασία: μήπως η πρωινή λήψη των ψυχοενεργών σου με συγκεκριμένο τρόπο (καφές-τσιγάρο) αποτελούν ένα είδος τελετουργικού;

Χαρακτηριστικά του τελετουργικού επίσης είναι στην πλειάδα των περιπτώσεών τους η επανάληψη (μιας πράξης/όλου του τελετουργικού, πολλές φορές και αυτή ύπο αυστηρό “τυπικό”) και η “τυπικότητά” του που δεν μπορεί να σπάσει: συγκεκριμένος είναι ο τρόπος εκτέλεσης, συγκεκριμένος ο τρόπος αμφίεσης, συγκεκριμένα λόγια πρέπει να ειπωθούν, πολλές φορές χρησιμοποιούνται συγκεκριμένα νούμερα επαναλήψεων και τα διακρίνει η στερεοτυπία των κινήσεων.

Για να δεις τα παραπάνω, προσφέρονται οι πιο αρχέγονες εκφάνσεις των θρησκειών: μη το γελάς, ψάξε στο google για κλασικά ξόρκια, για τυπικά θρησκειών για το πως πρέπει να γίνεται η τελετουργία ή αν γουστάρεις κάτι πιο μαγ(κ)ικό ψάξε περι του όλου τυπικού (ή οδηγίες στο πως να φτιάξεις τα δικά σου τυπικά) που θα βρεις στην “Μαγεία του Χάους” (Chaos Magic ή Chaos Magick). Το τελευταίο αποτελεί ειδικά ενδιαφέρον παράδειγμα διότι προτείνει το “customisation” της όλης διαδικασίας, ουσιαστικά ενισχύοντας την δύναμη του εκάστοτε τελετουργικού, όπως επίσης και την δυναμική που έχει για θετική ανάδραση στα “πιστεύω” του ατόμου. Βοηθάει ίσως και στην περαιτέρω αυτοπροκαλούμενη πλύση/επαναπρογραμματισμό του εγκεφάλου. Αναρωτήθηκες ποτέ τι εξυπηρέτει π.χ. να διαβάζει ένας μαρξιστής… και άλλα μαρξιστικά βιβλία;

Με την ευκαιρία εδώ σκέψου και το εξής: μήπως και η “τακτική ανάγνωση των Γραφών“, που είναι αρκετά διαδεδομένη σε πολλούς εξτρεμιστές, παίζει ρόλο στο όλο conditioning ώστε να μπορούν να διαπράξουν κάποιες πράξεις σαν και αυτές που “άνοιξαν χώρο” στην σημερινή εισαγωγή για την συζήτηση του όλου θέματος; Εδώ αξίζει να παρατηρηθεί πως η μαγεία και η τελετουργία πολλές φορές βασίζονται πάνω σε συγκεκριμένους αριθμούς οι οποίοι φαίνονται να επαναλαμβάνονται ακόμα και ανάμεσα σε διαφορετικές “κουλτούρες” του πλανήτη μας.

Πιθανότατα με τα παραπάνω να έχεις χεστεί στα γέλια, σαν τότε που έκανες ποδήλατο μα έλειπε η σέλα. Παρ’ όλες τις προκαταλήψεις σου, τα στερεότυπά σου και την βλαχοντουγανιά που σε δέρνει, σου φαίνεται υπερβολικά “παγανιστικό” το τελετουργικό, ίσως και χαζό να… κάνεις επίκληση στον Γούγλη να σου μιλήσει για ξόρκια και την “ανατομία του τελετουργικού“. Ίσως από την άλλη σου φαίνονται πολύ εξεζητημένα και έξω από την ζωή σου, το κοντινότερο σε “τελετουργικό” που φτάνεις είναι η πασαρέλα/επίδειξη ρουχισμού και νεοπλουτισμού σε κάθε βάφτιση/γάμο/ανάσταση στο χωριό σου, όπου πρέπει να είσαι “τυπικότατα” στην τρίχα.

Θα στο φέρω πιο κοντά στην βάση σου, θα το κάνω να σου χτυπήσει την πόρτα… Θυμάσαι εκείνη την περίοδο ή αυτές τις φάσεις που ακόμα έχεις που με… “θρησκευτική ευλάβεια” απέφευγες να πατήσεις τις γραμμές ανάμεσα στα πλακάκια στον δρόμο; Μήπως έχεις κανένα παράξενο χούι που δεν το ‘μολογάς ούτε του παπά, με τίποτα πόμολα ή με το να πλένεις τα χεράκια σου με συγκεκριμένο τρόπο; Μπορεί επίσης, αν είσαι λίγο πιο παθολογική περίπτωση, να έχεις και νοητά “χούγια”, φράσεις που πρέπει να πεις από μέσα σου ή να σκεφτείς συγκεκριμένο αριθμό φορών για να μην σου συμβεί “κάτι”… Έλα όλοι οι ψυχοκατανάγκες να βγαίνουν ξανά στο κλαρί!

Ψυχαναγκασμός και ιδεοληψία


Τζιμάνι είσαι γκάβλα μου και δεν σου φαίνεται με την πρώτη ματιά! Κατα κάποιο τρόπο ναι, αυτό θα κάνουμε, ίσως όμως όχι όπως νομίζεις. Οι παραπάνω συμπεριφορές είναι συμπεριφορές “στερεοτυπικές” που παρουσιάζονται σε αρκετούς ανθρώπους και -για να το θέσω ηλιθιωδώς απλά- το αν τους κάνει άρρωστους (αν είναι παθολογικές) συνήθως το ορίζει το αν παρεμβάλλονται με τρόπο δυσλειτουργικό στην ζωή τους ή αν τους ενοχλούν τόσο που “χρειάζονται βοήθεια“. Στην περίπτωση που είναι παθολογικές, χαρακτηρίζονται όσο και να μην σου αρέσουν τέτοιες εκφράσεις ως “ιδεοψυχοκαταναγκαστικές διαταραχές” ή απλά ως ψυχαναγκασμός/ιδεοψυχαναγκασμός από την σύγχρονη ψυχιατρική (OCD, Obsessive-Compulsive Disorder).

Μπορεί να σου ακούγεται αστεία η όλη φάση, αν το αφήσουμε στο “μανιακό πλύσιμο των χεριών σε σετάκια“, δεν είναι καθόλου αστείο όμως αν σκεφτείς πως κάποιος μπορεί να πλένει τα χέρια του ολημερίς αμελώντας άλλες υποχρεώσεις, νιώθοντας πως αν δεν το κάνει “θα πεθάνει κάποιος δικός του που αγαπάει” ή “θα του συμβεί κάτι φρικτό“. Σε άλλες περιπτώσεις, το άτομο μπορεί να το διακατέχει ιδεοληψία, δηλαδή να του έρχεται μια σκέψη, συνήθως άσχημη ή βλάσφημη -π.χ. χαϊδεύοντας έναν σκύλο να του μπαίνει η ιδέα “θα μπορούσα να τον πνίξω“- και να πρέπει να εκτελέσει από μέσα του κάποιο τελετουργικό για να φύγει αυτή, αλλιώς φοβάται μην την πραγματώσει. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει πως πολλές τέτοιες σκέψεις συχνά είναι… θρησκευτικού χαρακτήρα!

Στην περίπτωση που ο ψυχαγκαστικός “αμελήσει” το τελετουργικό του, νιώθει τρομερές ενοχές, τρομερό άγχος και πρέπει να αυτοτιμωρηθεί ή να αυξήσει τις επαναλήψεις σε κάποιο “τελετουργικό” του έτσι ώστε να αποφύγει τις επικείμενες συνέπειες της αμέλειάς του. Το πραγματικά φρικαλέο για αυτόν που το βιώνει είναι πως έχει πλήρη συνείδηση πως τα παραπάνω είναι “παράλογα”, αλλά παρόλαυτα “δεν μπορεί να κάνει αλλιώς“. Τρομερό ενδιαφέρον σε όλα τα παραπάνω έχει η “τάξη” , η “επιμέλεια” και η “ακρίβεια” με την οποία ο ψυχαναγκαστικός εκτελεί το χούι του — δεν είναι “τυχαία” κάθε φορά, δεν αλλάζουν και τα διέπουν πολλές φορές κολλήματα με συγκεκριμένους αριθμούς. Σου θυμίζει κάτι που λέγαμε πιο πριν;

Παγκοσμίως, πολλά άτομα πάσχουν από σχετικά σύνδρομα και κατα συνέπεια πέφτει αρκετή μελέτη επί του θέματος, δεδομένου ότι κάποια φαρμακευτική προσέγγιση θα ήταν ιδιαίτερα επικερδής. Προς το παρόν η κερά νευροχημεία μας λέει πως στην όλη φάση κάνει παιχνίδι η σεροτονίνη και κατα συνέπεια  τα φάρμακα που δίνονται για αυτές τις παθήσεις επιδρούν σε αυτό το νευροχημικό σύστημα (π.χ. αντικαταθλιπτικά SSRI). Το βασικό hint όμως της όλης φάσης, που μας το λένε και οι ασθενείς αλλά και η ψυχιατρική, είναι πως αυτές οι διαταραχές ανήκουν στο φάσμα των “διαταραχών άγχους” (Αγχώδης διαταραχή): “ικανοποιώντας” τις “απαιτήσεις” του “τελετουργικού” το άγχος εξαλείφεται!

Γυρνώντας πίσω σε μη-παθολογικές καταστάσεις (π.χ. γραμμές-πλακάκια σε… “λογικά” πλαίσια) ή στην “μαγική σκέψη” (κατά κάποιο τρόπο μια… μη παθολογική μορφή της ιδεοληψίας) θα δούμε πως αυτό παρουσιάζεται σε όλες τις κουλτούρες του πλανήτη μας: από Εσκιμώους έως Αφρικανούς, από Αυστραλούς εώς Έλληνες. Την ίδια “διασπορά” έχουν και τα τελετουργικά: δεν υπάρχει κοινωνία που να γνωρίζουμε που να μην έχει κάποιου είδους τελετουργικό, θρησκευτικό ή μη.

Αυτή η “συμπαντική” παρουσία τέτοιων συμπεριφορών (ονομάζονται καθολικά πολιτιστικά στοιχεία στην κοινωνιολογία — cultural universals) από εξελικτική άποψη δείχνει ένα πράμα: τέτοιες συμπεριφορές είναι “συμπαντικές” συνήθως διότι είναι “καλές ιδέες“, εξελικτικά μιλώντας. Προσφέρουν κάποιο πλεονέκτημα σε αυτόν που τις έχει, εξού και είναι “πυρογραφημένες” στον εγκέφαλό μας, δεν χρειάζεται να τις “μάθουμε”, τις έχουμε “μανίσια” με τον ίδιο τρόπο που μια αράχνη “απλά το έχει” να φτιάχνει τον ιστό της. Το πως το συγκεκριμένο “κόλλημα” του εγκεφάλου μας με την τελετουργία μας βοηθάει εξελικτικά, τόσο ώστε όλοι να το έχουμε (και ορισμένοι από εμάς σε “παθολογικό βαθμό”, να δυσλειτουργεί δηλαδή αυτός ο μηχανισμός — βλέπε πιο πάνω OCD) μπορεί να αποτελέσει πεδίο εικασίας και θεωριών. Παίξτε άνετα παίδες, το δικό μου “φύλλο” έχει τα παρακάτω χαρτιά:


  1. H καθαρά “πρακτική” εκδοχή: Γενικά κατα την διάρκεια εξέλιξης του ανθρωπίνου είδους, κάτι που μας διέκρινε επι του πρακτέως ήταν η τεχνική μας δεξιοτεχνία: όργωσε, φτιάξε καλάθια, ακόνισε πέτρες κτλ. Πολλές από αυτές τις διαδικασίες απαιτούν επανάληψη κινήσεων για να πραγματοποιηθούν, μπορεί να είναι “βαρετές” ή/και η “τυποποίησή” τους να βελτιστοποιεί την απόδοσή τους. Εδώ μια “τάση” του ανθρώπου για το “επαναλαμβανόμενο” και το “τυπικό” θα βοηθούσε πολύ και θα έδινε πλεονέκτημα σε όποιον την κατείχε. Δεν είναι τυχαίο επίσης που ο άνθρωπος είναι “ον της συνήθειας”: αν διαπιστώσει πως κάτι “δουλεύει” (ή νομίσει πως δουλεύει) το επαναλαμβάνει αυτούσιο — if it works, repeat!
  2. Η αγχολυτική/ψυχοθεραπευτική εκδοχή: Ακόμα στα ζώα, όταν στρεσαριστούν, παρατηρούνται στερεότυπες κινήσεις (κάνε μια βόλτα σε ζωολογικό κήπο: άλλα βαδίζουν μπρος-πίσω σε πολύ συγκεκριμένο δρομολόγιο, άλλα κουνιούνται με πολύ συγκεκριμένο τρόπο) οπότε ίσως η κίνηση αντιπροσωπεύει και εκτονώνει το “άγχος” ή πιθανές “εσωτερικές συγκρούσεις” σε περίπτωση που το όν έχει “νιονιό”, όπως το ορίζουμε εμείς τουλάχιστον.


Ο άνθρωπος όμως είναι ικανός για αφηρημένη σκέψη, μπορεί επίσης να κάνει συσχετισμούς -ιδιαιτέρως καλά σε επίπεδο σχημάτων, για παράδειγμα ένας βράχος να του θυμίσει πρόσωπο, ένα κέρατο να του θυμίσει πέος- ενώ έχει και γνώση του θανάτου του. Αν τα ανακατέψεις όλα αυτά στο ίδιο καζάνι μπορούν να βγούν αγχολυτικά/ψυχοθεραπευτικά τελετουργικά τα οποία με επίκληση σε κάτι (π.χ. στο κέρατο για απόκτηση “σεξουαλικής δύναμης”, όχι σε αυτό που σου ρίχνει η γυναίκα σου μπρε, στου ταύρου ή του ρινόκερου!) και ενσωματώνωντας επανάληψη και “μαγική σκέψη” να μπορέσει ουσιαστικά να έχει την αίσθηση του ελέγχου: έλεγχος στα στοιχεία της φύσης, έλεγχος της μοίρας του, έλεγχος ίσως και του γεγονότος του θανάτου του.

Μια τέτοια αγχολυτική πράξη που αφαιρεί μέρος της αβεβαιότητας που νιώθει θα μπορούσε να τον κάνει πιο λειτουργικό ως άτομο και αν το τελετουργικό είναι ομαδικό, να συσφίξει τις σχέσεις της ομάδας -πράγμα που δίνει τρομερό εξελικτικό πλεονέκτημα σε σχέση με έναν μαλάκα που περιφέρεται μόνος του μέσα σε μια ζούγλα που σύσσωμη τον κοιτάει σαν λαχαριστο μεζέ…

Τα παραπάνω μπορεί να μην έχουν ιδιαίτερη σχέση με τον “Μακελάρη του Όσλο“, ίσως να δείχνουν και πως κάποιες “καλές ιδέες” εξελικτικά μπορούν να δυσλειτουργήσουν και να αρχίσουν να κάνουν περισσότερο κακό παρά κακό. Αυτή όμως είναι η εξέλιξη, είναι “μανούλα” στο να αλλάζει, να απορρίπτει το παλιό και να φέρνει το νέο (ή να… επαναφέρει το παλίο) συνήθως με τον πιο αμείλικτο -κατ’εμάς- τρόπο. Για όσους διψάνε για κάποιο ηθικοπλαστικό μήνυμα, ας κλείσουμε λέγοντας απλά πως δεν έχει τόσο σημασία που πιστεύεις και αν πιστεύεις, αλλά το πως πράττεις, πως βάζεις σε εφαρμογή οτιδήποτε σε “συγκινεί”, οτιδήποτε κάνει το λιλάκι σου να χορεύει πρόστυχα μέσα στο βρακάκι σου.

Καλό υπόλοιπο ημέρας, καλά μυαλά και προσοχή στους “κολλημένους”.