«Το έργο τέχνης κατασκευάζεται πάντα ενάντια στο έργο του θανάτου», γράφει η Κατερίνα Μάτσα στο νέο της βιβλίο «Ψυχοθεραπεία και τέχνη στην απεξάρτηση» (από τις εκδόσεις «Άγρα»).
Με την ψυχίατρο που επιμένει, σε πείσμα των καιρών, να προσεγγίζει ψυχοκοινωνικά τους εξαρτημένους, συναντηθήκαμε στο «18 Ανω», τη μεγαλύτερη μονάδα του είδους στην Ελλάδα την οποία και διευθύνει.
Με ποιον ακριβώς τρόπο δρα ιαματικά η τέχνη;
Ο εξαρτημένος ψάχνει οδούς διαφυγής από την πραγματικότητα. Με την τέχνη ανακαλύπτει δρόμο που την υπερβαίνει και ανοίγει καινούριους ορίζοντες. Στο "18 Ανω" παίζει τον ιαματικό της ρόλο μέσα από τις ομάδες. Εκεί ο εξαρτημένος δημιουργεί σχέσεις, δεσμούς, επικοινωνεί απεικονίζοντας την πραγματικότητα μέσα από τα σύμβολά της. Σε αυτό το κομμάτι έχει μεγάλο πρόβλημα, αφού πρόκειται για άνθρωπο ερμητικά κλειστό με τεράστια κενά στην έκφραση, τα οποία μεγαλώνουν με την εξάρτηση. Είναι χαρακτηριστικό ότι το λεξιλόγιο των τοξικομανών είναι εξαιρετικά περιορισμένο. Αναφέρεται σε ό,τι αφορά τη χρήση, αφού η ζωή του δεν περιλαμβάνει τίποτε άλλο. Η τέχνη κινητοποιεί τους κατάλληλους μηχανισμούς ώστε να καλυφθούν αυτά τα κενά.
Πως όμως εξηγείτε το γεγονός ότι πολλοί καλλιτέχνες καταφεύγουν στις ουσίες;
Δεν καταφεύγουν επειδή είναι καλλιτέχνες αλλά επειδή δεν αντέχουν τον εαυτό τους, τη ζωή τους. Η εικόνα που έχουν οι ίδιοι για τον εαυτό τους απέχει πολύ από την εικόνα που ο κόσμος έχει για αυτούς.
Υπάρχει ωστόσο η εντύπωση ότι οι καλλιτεχνικοί χώροι είναι προνομιακοί χώροι χρήσης ουσιών.
Θεωρώ ότι η άποψη αυτή καλλιεργείται σκόπιμα από τα ΜΜΕ και είναι πολύ επικίνδυνη. Στην τελευταία έκθεση του ΟΗΕ υπογραμμίστηκε ιδιαίτερα το γεγονός ότι προβάλλεται πολύ η ζωή αναγνωρισμένων καλλιτεχνών που περιλαμβάνει τη χρήση ψυχοδραστικής ουσίας.
Ωστόσο οι μπίτνικ χρησιμοποιούσαν συνειδητά ουσίες για να αντλήσουν έμπνευση, να διευρύνουν τη συνείδησή τους κ.λπ.
Σαφώς υπάρχουν ψυχοδραστικές ουσίες που δημιουργούν εμπειρίες ενός διαφορετικού βιώματος της πραγματικότητας. Αυτό όμως δεν σημαίνει πως είναι αθώες. Λένε, π.χ., για την ηρωίνη και τον "μήνα του μέλιτος", τον πρώτο μήνα της χρήσης κατά τον οποίο βιώνεται μια "τεράστια ηδονή". Οταν όμως εγκατασταθεί η εξάρτηση, δεν υπάρχει τίποτα από αυτά. Παίρνεις την ουσία απλά για να μην είσαι άρρωστος.
Μπορεί ωστόσο κανείς να μην περάσει στο στάδιο της εξάρτησης;
Η πλειονότητα των παιδιών που δοκιμάζουν τελικά περνούν στην εξάρτηση. Είναι εξαιρετικά επικίνδυνοι αυτοί οι πειραματισμοί.
Συχνά χρησιμοποιείται ως αντεπιχείρημα ο Μπάροουζ, που αν και χρήστης ηρωίνης έζησε μέχρι τα βαθιά του γεράματα.
Ο γιος του όμως πέθανε πολύ νέος από ηρωίνη. Ο Μπάροουζ ήταν ένας, ενώ υπάρχουν πολλοί μεγάλοι καλλιτέχνες που πέθαναν νωρίς από ναρκωτικά. Είχα κάποτε σε θεραπεία έναν μεγάλο ζωγράφο ο οποίος είχε μπει στην ηρωίνη όταν σπούδαζε στο Παρίσι, την εποχή του Μάη του '68. Είχε πολύ μεγάλη αγωνία διότι το πολύ σημαντικό έργο του το είχε δημιουργήσει σε περίοδο που χρησιμοποιούσε ουσίες. Φοβόταν μήπως δεν θα μπορούσε να ζωγραφίσει εξίσου καλά κόβοντάς τες. Αφού είδε ότι η εξάρτηση δεν σου επιτρέπει ούτε σαν καλλιτέχνης να λειτουργήσεις, ακολούθησε τη διαδρομή της απεξάρτησης. Αργότερα έκανε έκθεση. Τα έργα του ήταν καλύτερα.
