Ένα φανταστικό διάλογο ανάμεσα σε δύο από τους σημαντικότερους φωτογράφους του 20ού αιώνα προτείνει αυτό το φθινόπωρο το Ιδρυμα Καρτιέ-Μπρεσόν στο Παρίσι: τον Αμερικανό Γουόκερ Εβανς, στον οποίο χρωστάμε το American Photographs (1938), ένα από τα σημαντικότερα φωτογραφικά λευκώματα του 20ού αιώνα, και τον «πατέρα» του Ιδρύματος, το Γάλλο Ανρί Καρτιέ-Μπρεσόν.
Η πρωτοτυπία της έκθεσης που διοργανώνεται με αφορμή τη συμπλήρωση ενός αιώνα από τη γέννηση του τελευταίου, είναι διπλή: από τη μία μας δίνει την ευκαιρία να δούμε πλάι πλάι το έργο δύο σπουδαίων φωτογράφων που ακολούθησαν διαφορετικούς δρόμους δίχως να πάψουν να εκτιμούν ο ένας τον άλλο. Το 2001 ο Μπρεσόν δήλωνε ότι χωρίς την «πρόκληση Γουόκερ Εβανς» δεν θα είχε ποτέ αποφασίσει να εγκαταλείψει τον κινηματογράφο και να στραφεί οριστικά στη φωτογραφία. Από την πλευρά του, ο Εβανς έγραφε στους νεοϋορκέζικους «Times» το 1952 πως ο Μπρεσόν είναι ένας πραγματικός «άνθρωπος του βλέμματος», ένας ανανεωτής της φωτογραφίας, πολύτιμος σε κάθε πρακτορείο λόγω του ταλέντου του να συμπυκνώνει ένα ιστορικό γεγονός σε μία και μόνο στιγμή.
Έχοντας στραφεί στη φωτογραφία έπειτα από μια σύντομη θητεία σε άλλες μορφές καλλιτεχνικής έκφρασης (ο Εβανς στη λογοτεχνία, ο Μπρεσόν στη ζωγραφική και τον κινηματογράφο), και οι δύο γνώρισαν την καθιέρωση μέσα από το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης: η έκθεση του Εβανς το 1938 ήταν η πρώτη που το ΜοΜΑ αφιέρωσε σε έναν και μόνο φωτογράφο, ενώ η αναδρομική του Καρτιέ-Μπρεσόν το 1947 ήταν η πρώτη στην καριέρα του.
Η δεύτερη πρωτοτυπία της έκθεσης βρίσκεται στο γεγονός ότι παρουσιάζονται αποκλειστικά φωτογραφίες (όλα τυπώματα εποχής) από τις Ηνωμένες Πολιτείες που καλύπτουν την ταραγμένη περίοδο 1929-1947. Ετσι έχουμε την ευκαιρία να δούμε τις ελάχιστα γνωστές εικόνες που τράβηξε ο Μπρεσόν στη Νέα Υόρκη, μια πόλη που ασκούσε πάντα πάνω του μια ακαταμάχητη γοητεία, αλλά και στις πολιτείες του αμερικανικού Νότου στα 1946, λίγο πριν από την αναδρομική του αλλά και την ίδρυση του φωτοειδησεογραφικού πρακτορείου Μάγκνουμ.
Αν και ο Μπρεσόν προτιμούσε να δουλεύει πάντα μόνος, στο ταξίδι αυτό των δύο εβδομάδων είχε συνοδό του τον ανερχόμενο τότε Τρούμαν Καπότε. Χρόνια αργότερα, ο αμερικανός συγγραφέας τον θυμάται να ελίσσεται με χορευτικές σχεδόν φιγούρες («σαν ανήσυχη πεταλούδα»), νευρικός και ενθουσιασμένος, στους μελαγχολικούς δρόμους της Νέας Ορλεάνης με τις τρεις μηχανές «Λάικα» που είχε κρεμασμένες στο λαιμό του να χοροπηδούν τρελά και μία τέταρτη να έχει γίνει σχεδόν ένα με το μάτι του.
Παρόν και παρελθόν
Δέκα χρόνια νωρίτερα, στην ίδια περιοχή, ο Γουόκερ Εβανς συντροφιά με έναν άλλο ποιητή, τον Τζέιμς Εϊτζι, αποφάσιζε να φωτογραφίσει το καθημερινό πρόσωπο της Ιστορίας μέσα από τις συνηθισμένες ζωές τριών αγροτικών οικογενειών της Αλαμπάμας εστιάζοντας, όπως έλεγε, το φακό του σε ό,τι στο παρόν έφερε ήδη την αύρα του παρελθόντος. Η περίφημη «αποφασιστική στιγμή» για την οποία μιλούσε ο Μπρεσόν, πιστεύοντας πως «η φωτογραφία είναι σαν ένα μαχαίρι που αρπάζει από την αιωνιότητα τη στιγμή που το θάμπωσε», δεν έχει βέβαια καμία σχέση με το εντελώς προσωπικό ύφος ντοκουμέντου που καθιέρωσε ο Γουόκερ Εβανς επηρεασμένος μεταξύ άλλων από τον σουρεαλισμό.
Οι «αμερικανικές φωτογραφίες» του Εβανς, επικεντρωμένες στην κοινωνική παρακμή και την εξαθλίωση που γνώρισε η Αμερική μετά το οικονομικό κραχ του 1929, διέφεραν αισθητά από τον φωτογραφικό ουμανισμό μέσα από τον οποίο καθιερώθηκε ο Μπρεσόν.
Η εξαιρετική επιλογή και το σοφό στήσιμο των 86 εικόνων που παρουσιάζει ώς τις 21 Δεκεμβρίου το Ιδρυμα Καρτιέ-Μπρεσόν έρχεται ωστόσο να μας θυμίσει πως, παρά τη διαφορετική αισθητική τους, ο Γουόκερ Εβανς και ο Καρτιέ-Μπρεσόν ανακάλυψαν, ο καθένας με τον τρόπο του, ξανά τη φωτογραφία: διαφοροποιούμενοι από τις «ωραίες εικόνες» που κυριαρχούσαν στην εποχή τους, αποφάσισαν να αναζητήσουν την ποίηση μέσα στην κοινότοπη όψη της πραγματικότητας.
