Το είδος των έργων που βλέπεις με κομμένη την ανάσα από την αρτιότητα και την ψυχή που διαθέτουν.
Ο γνωστός μας, από τις εκδόσεις και τα δημοσιεύματα που αφορούν την πάλαι ποτέ «Ανοιξη της Πράγας», Γιόσεφ Κουντέλκα, εξέχον μέλος του φωτογραφικού πρακτορείου Magnum, φτάνει στην Αθήνα με την αναδρομική του έκθεση 300 τόσων φωτογραφιών, με την επιμέλεια του Γιάννη Δήμου, και τότε καταλαβαίνουμε ότι καθόλου δεν τον γνωρίζαμε.
Μιλώ, κυρίως, για τον εαυτό μου και λίγους φίλους που είχαν το ίδιο ακριβώς πρόβλημα με εμένα απέναντι στα έργα του Κουντέλκα. Είδαμε μια εντελώς άλλη δουλειά, σε σχέση με ό,τι είχαμε στο κεφάλι μας, στην οποία περιλαμβάνονται το ρεπορτάζ του δρόμου και των ηρωικών στιγμών της Ιστορίας, αλλά, κυρίως, προβάλλει έναν τεράστιο καλλιτέχνη, όπως αναδεικνύεται στην ενότητα «Το Χάος», τόσο μακρινή, αλλά και τόσο κοντινή στο ύφος και την έκφραση με τα πρώτα νεανικά του έργα.
Δεν θα επαναλάβω βιογραφικά και άλλα στοιχεία του Κουντέλκα, γνωστά από τα πολλά και μεγάλα δημοσιεύματα, που δεν του χαρίστηκαν (τα δικαιούται και στην Ελλάδα και στον κόσμο), αλλά θα μείνω κυρίως στο φως που είδα στις ασπρόμαυρες φωτογραφίες του, τη ζωγραφική δυναμική της γραφής και το μη συγκεκριμένο τοπίο, σκληρό και πένθιμο, απόκοσμο και απελπισμένο. Ενας θάνατος, τόσο εξαιρετικά αφηγήσιμος, μακράν της όποιας αφηγηματικότητας, ένα σχόλιο στη σχέση του ανθρώπου με το περιβάλλον στα πρόθυρα του θανάτου και των δύο.
Πανοραμικές, μεγάλων διαστάσεων, αυτές οι σχεδόν σουρεαλιστικές εικόνες-απόσταγμα της ουσίας της τέχνης, προκαλούν, ερεθίζουν, συνομιλούν. Πρόκειται για την πιο πρόσφατη δουλειά του Κουντέλκα και το ρεπορτάζ σε μια εσχατολογία, που μας κάνει αισιόδοξους, γιατί όλο και κάπου υπάρχει η μεγάλη τέχνη.
Το «Χάος» είναι η ενότητα που βλέπει κανείς στο τέλος της έκθεσης, αφού έχει μείνει αρκετά στα νεανικά έργα και έχει δει στη συνέχεια τις ενότητες του θεάτρου, των εισβολών, των Τσιγγάνων (άλλη εξαιρετική δουλειά), της εισβολής, της εξορίας. Επιστρέφοντας και ξαναβλέποντας, στέκεσαι πλέον λιγότερο και επιταχύνεις να ξαναδείς, τα πρώτα έργα, αφαιρετικά, λιτά έντονα. Βλέπετε, η πρώτη σπίθα της τέχνης μερικές φορές πάει κατευθείαν στην πολύ ώριμη παραγωγή, παρακάμπτοντας τις επιδεξιότητες και τις δυνατότητες της μεστής ηλικίας της δουλειάς που, στην περίπτωση του Κουντέλκα, τον έκανε διάσημο.
Τελικά, όσο παράδοξο και αν φαίνεται, η πιο αδύναμη ενότητα είναι η ηρωική.
Υστερόγραφο: Μία από τις φωτογραφίες του Γιόζεφ Κουντέλκα που εκτίθενται στο νέο Μουσείο Μπενάκη: «Ουαλοί προσκυνητές, στο δρόμο για τον Αγ. Πατρίκιο»
