Όταν πρωτοκυκλοφόρησαν τα αντισυλληπτικά στη Γαλλία, χωρίς πατρική συναίνεση καμιά κοπέλα δεν μπορούσε να τα αγοράσει. «Με θυμάμαι, ντροπιασμένη, να δείχνω στον φαρμακοποιό το χαρτί, ανήμπορη να τον κοιτάξω στα μάτια», λέει η Κλοντίν Μοντέιγ. «Και να φανταστείτε ότι είχα πάει σε άλλη γειτονιά, γιατί έτσι και με αναγνώριζαν μπορεί και να με χαρακτήριζαν πουτάνα!». Περασμένα, ξεχασμένα; Κάθε άλλο. Συνοδοιπόρος της Σιμόν ντε Μποβουάρ στο Κίνημα Απελευθέρωσης Γυναικών της δεκαετίας του '70 και συγγραφέας τεσσάρων βιβλίων γι' αυτήν -ανάμεσά τους και το μεταφρασμένο εδώ «Οι εραστές της ελευθερίας» (εκδ. «Καστανιώτη»)- η Κλοντίν Μοντέιγ συμμερίζεται την άποψη της σπουδαίας γαλλίδας διανοούμενης ότι τα γυναικεία δικαιώματα δεν πρέπει να εκλαμβάνονται ως δεδομένα.
«Χρειάζεται επαγρύπνηση» λέει. «Δυστυχώς οι νέες κοπέλες αγνοούν τι μάχες έδωσαν οι μητέρες τους για όσα μοιάζουν αυτονόητα σήμερα. Πασχίζω να περάσει η ιστορία του φεμινιστικού κινήματος στη μέση εκπαίδευση και αποτέλεσμα δεν βλέπω. Με τι εφόδια όμως θ' αγωνιστούν οι επόμενες γενιές, αντιμέτωπες με τη δημογραφική έκρηξη; Οποτε υπάρχει οικονομική κρίση, τα πρώτα θύματα είναι πάντα οι γυναίκες». Με αφορμή τα εκατό χρόνια από τη γέννηση της Σιμόν ντε Μποβουάρ, η Μοντέιγ κλήθηκε πρόσφατα από το Γαλλικό Ινστιτούτο στην Αθήνα, για να μεταφέρει την προσωπική της εμπειρία από τα δεκάξι χρόνια που μοιράστηκαν μαζί ως συναγωνίστριες και φίλες. Το ίδιο της ζητήσαμε κι εμείς.
Πως βρεθήκατε στο πλευρό της Μποβουάρ;
Ήμουν μέλος μιας φοιτητικής ομάδας που είχε ξεπηδήσει από τον Μάη του '68 κι αγωνιζόταν στο πλευρό των γυναικών της εργατικής τάξης. Ξενυχτάγαμε για να συντάσσουμε μπροσούρες που θα μοιράζαμε ξημερώματα στα εργοστάσια, αλλά ταυτόχρονα ασφυκτιούσαμε με τους επικεφαλής μας, δυο μάτσο εντελώς μισογύνηδες που σχεδόν μας περιφρονούσαν! Ενήμερη για τη δράση μας, η Μποβουάρ ζήτησε από τον Σαρτρ να μας γνωρίσει. Πήγα στο σπίτι της τρέμοντας, αλλά εκείνη μπήκε κατ' ευθείαν στο θέμα: "Τι έχετε να μας προτείνετε για την καμπάνια υπέρ των αμβλώσεων;". Μιλούσε και σκεφτόταν πολύ γρήγορα και το ίδιο απαιτούσε κι από τους άλλους. Αν δεν ανταποκρινόσουν, έχανε το ενδιαφέρον της αμέσως.
Εσείς ήσασταν 20, εκείνη 62. Τι αντιπροσώπευε στα μάτια σας;
Ήμουν γαλουχημένη με το μύθο της. Η μητέρα μου, σπουδαγμένη χημικός που, σε πείσμα όσων την παρότρυναν να αφοσιωθεί στα συζυγικά της καθήκοντα, προετοιμαζόταν για ακαδημαϊκή καριέρα, διάβασε το "Δεύτερο Φύλο" μόλις κυκλοφόρησε, κι όχι μόνο σιγουρεύτηκε ότι οι φιλοδοξίες της ήταν δίκαιες αλλά ότι θα 'βρισκε και την ενέργεια να τις υλοποιήσει. Και καθώς ήταν έγκυος σε μένα εκείνη την περίοδο, η Σιμόν αστειευόταν πως ήμουν το... τρομερό παιδί του "Δεύτερου φύλου".
Δικό σας παιδί θελήσατε να αποκτήσετε;
Ναι, αλλά δεν τα κατάφερα. Είχαμε ζωηρές συζητήσεις γι' αυτό με τη Σιμόν, η μητρότητα ήταν ένα θέμα που την ενοχλούσε. Εκείνη την εποχή, όμως, οι επιφυλάξεις της ήταν δικαιολογημένες. Εμοιαζε αδύνατον ν' αφοσιωθεί μια γυναίκα ταυτόχρονα και στα γράμματα και στην ανατροφή των παιδιών της. Η στάση της πάντως απέναντί μας ήταν μητρική. Εμείς ήμασταν οι "κόρες» της.
Ήσασταν κοντά της ως τον θάνατό της. Στην πορεία δεν την απομυθοποιήσατε;
Αναπόφευκτα, αλλά η ανθρώπινη πλευρά της μ' έκανε να την αγαπήσω ακόμα περισσότερο! Πριν τη συναναστραφώ με τον Σαρτρ, πίστευα πως αποτελούσαν ένα ιδανικό ζευγάρι. Πράγματι, αγαπούσαν, σέβονταν και θαύμαζαν απεριόριαστα ο ένας τον άλλο, όντας ελεύθεροι για παράλληλες ερωτικές περιπέτειες. Δύο ήταν οι σημαντικές για την Μποβουάρ -με τον αμερικανό συγγραφέα Νέλσον Αλγκρεν και με τον δημιουργό του "Shoah" Κλοντ Λαντζμάν. Ο Σαρτρ, βέβαια, είχε άφθονες. Κι όπως διαπίστωσα, εκείνη υπέφερε πολύ περισσότερο απ' όσο άφηνε να φανεί. Θα προτιμούσε να μην τον μοιραζόταν.
Δεν το παραδέχτηκε ποτέ όμως...
Θα σας πω ένα περιστατικό και θα με καταλάβετε. Στις προεδρικές εκλογές του 1974, η Μποβουάρ, που ασκούσε τεράστια επιρροή στις γυναίκες ψηφοφόρους, είχε υποστηρίξει δημόσια τον Μιτεράν έναντι του Ζισκάρ Ντ' Εστέν. Ο Σαρτρ, όμως, περιστοιχισμένος πάντα από εξεγερμένους νεαρούς που δεν είχαν ωριμάσει ακόμα, ως άλλος έφηβος είχε πει ότι "οι εκλογές είναι για τους ανόητους". Την επομένη, τα ραδιόφωνα μετέδιδαν πως το διάσημο ζευγάρι, για μια φορά, διαφωνούσε! Με το που της είπαμε τα νέα, είδαμε τα μάγουλά της να φλογίζονται. "Αλήθεια, είπαν την λέξη ζευγάρι;", ρωτούσε. Κι έδειχνε τόσο ευτυχισμένη!
Μήπως η προσωπική τους ζωή έχει φωτιστεί υπερβολικά;
Σίγουρα. Αυτό που δεν έχει μελετηθεί αρκετά είναι οι γόνιμες ανταλλαγές τους ως συγγραφείς, ακτιβιστές και διανοούμενοι. Ούτε η προσφορά της Μποβουάρ ως φιλοσόφου έχει αναδειχτεί όπως θα της άξιζε. Από ζήλια ίσως... Το όνειρο κάθε φιλοσόφου είναι να μπολιάσει με τη σκέψη του την κοινωνία, ν' ασκήσει όσο το δυνατόν μεγαλύτερη επιρροή στους συγχρόνους του. Κι η Μποβουάρ, είτε μιλούσε για τον φεμινισμό είτε για τα γηρατειά, ήταν η μόνη γυναίκα που τα κατάφερε.
Λόγια που την πίκραναν
Υπάρχει κάτι που αγνοούμε για κείνη;
Ναι, τη γενναιοδωρία της! Στήριξε πολλούς οικονομικά, διατηρώντας πάντα την ανωνυμία της. Ζούσε πολύ ταπεινά. Εμενε σ' ένα μικρό στούντιο στο Μονπαρνάς, είχε αυτοκίνητο, κι αυτό ήταν όλο. Βοήθησε όμως συγγενείς της ν' αγοράσουν διαμερίσματα, έστελνε χρήματα σε πολύτεκνες εργάτριες αφήνοντάς τες με την εντύπωση πως το Κίνημα φρόντιζε για εκείνες, κι όταν η "Λιμπερασιόν" καταδικαζόταν σε βαριά πρόστιμα, έσπευδε στον "Γκαλιμάρ" για να σηκώσει τεράστια ποσά από τα πνευματικά της δικαιώματα. Για κάμποσα χρόνια συντηρούσε αδιαμαρτύρητα και την εφημερίδα και τον Σαρτρ και τις φιλενάδες του Σαρτρ. Το ίδιο και τον Νέλσον Αλγκρεν. Τον βοηθούσε ώς το τέλος.
Πως είχε αντιδράσει όταν ο Αλγκρεν δήλωνε πικρόχολα ότι σ' όλα τα πορνεία του πλανήτη που ο ίδιος είχε επισκεφτεί οι γυναίκες φρόντιζαν να κλείνουν την πόρτα, ενώ η Μποβουάρ την άφηνε διάπλατα ανοιχτή, καλώντας μέσα τους πάντες;
Είχε πληγωθεί πάρα πολύ, επειδή ακριβώς τον λάτρευε ώς τον θάνατό της. Δεν την είδα ν' αποχωρίζεται ποτέ το δαχτυλίδι που της είχε χαρίσει -μ' αυτό την έθαψαν. Ομως ας μπούμε και στη δική του θέση... Τόσο στους "Μανδαρίνους" όσο και στ' απομνημονεύματά της, η Μποβουάρ περιέγραψε με χιλιάδες λεπτομέρειες την περιπέτειά τους. Δεν είναι μόνο οι γυναίκες σεμνότυφες, είναι και οι άντρες. Πόσω μάλλον όταν αισθάνονται πως γίνονται αντικείμενα, πως δεν ορίζουν εκείνοι την ερωτική τους σχέση...
Αρκετές γυναίκες σήμερα, εξουθενωμένες από την προσπάθεια ν' αντεπεξέλθουν στους πολλαπλούς τους ρόλους, νοσταλγούν την εποχή που οι αρμοδιότητές τους περιορίζονταν στο σπίτι. Τι θα τους λέγατε;
Τις καταλαβαίνω. Ξαναέρχομαι όμως στα λόγια της Μποβουάρ: η ανεξαρτησία ξεκινά από την οικονομική ανεξαρτησία. Κι όποιες επιστρέψουν στο σπίτι θα το μετανιώσουν πικρά. Επιστροφή στο σπίτι σημαίνει αυτοκτονία.
