Επιστολές, δελτάρια, κάρτες. Με αυτά επικοινωνούσαν οι άνθρωποι, δεν πάνε πολλά χρόνια πριν. Σελίδες γέμιζαν από κείμενα, συρτάρια ξεχείλιζαν από αλληλογραφίες. Η ανταλλαγή επιστολών ήταν ένας ολόκληρος κόσμος, μια συμπεριφορά που αφορούσε όλους: τους λόγιους, τους πολιτικούς, τους επιστήμονες, τους ερωτευμένους. Τα sms, τα mms, τα e-mail είναι η σύγχρονη μορφή αλληλογραφίας και επικοινωνίας. Μόνο που δεν αποτελούν ένα σώμα, δεν φυλάσσονται σε συρτάρια, δεν μπορούμε να τα ξεφυλλίσουμε, να ξαναθυμηθούμε. Ευτυχώς, θα πουν κάποιοι, δεν πιάνουν και χώρο.
Ίσως, αλλά σε μερικά χρόνια δεν θα υπάρχει πλέον corpus αλληλογραφίας λογοτεχνών, πολιτικών, διανοουμένων. Δηλαδή, δεν θα υπάρχουν εκπλήξεις για τη ζωή τους, τις απόψεις τους, τη διαδικασία του έργου τους. Αφού σε όλα αυτά τα νέα μέσα αλληλογραφίας γίνεται πολύ εύκολα delete. Με τα γράμματα και τις κάρτες δεν σου πήγαινε και τόσο εύκολα η καρδιά... Πάντως, το τελευταίο διάστημα δεν έχουμε παράπονο. Επιστολές σημαντικών ανθρώπων, που αφορούν και σχολιάζουν ιδιαίτερες ιστορικές στιγμές βλέπουν το φως της δημοσιότητας και φωτίζουν την εικόνα μας για αυτούς.
Προηγήθηκαν τα γράμματα της Μαργαρίτας Λυμπεράκη στην κόρη της Μαργαρίτα Καραπάνου (εκδ. Ωκεανίδα). Γράμματα που μας ταξιδεύουν στη σχέση μητέρας - κόρης, στη βάσανο της γραφής, στην ψυχοσύνθεση των δύο γυναικών. Από τις εκδόσεις Άγρα ήδη έχει αρχίσει να σχηματίζεται μια σειρά καλαίσθητη και τυποτεχνικά άψογη που μας φέρνει στο σήμερα γράμματα του χθες. Ήδη έχουν κυκλοφορήσει δύο τόμοι. Ο πρώτος έχει τίτλο «Τροχιές σε διασταύρωση» και είναι επιστολικά δελτάρια που αντάλλαξαν στα χρόνια της δεκαετίας του ’50 ο Γιάννης Ρίτσος με τον Άρη Αλεξάνδρου και τη γυναίκα του Καίτη Δρόσου.
Ο δεύτερος τόμος της σειράς είναι γράμματα του Ανδρέα Εμπειρίκου προς τον πατέρα του, τη μητέρα του και τον αδελφό του Μαράκη την περίοδο 1921-1935. Αυτά τα τελευταία ήταν γράμματα που όλοι πίστευαν ότι είχαν χαθεί για πάντα. Αλλά βρέθηκαν σε κάποιες ξεχασμένες σε μια αποθήκη βαλίτσες της μητέρας του Εμπειρίκου έπειτα από μία πλημμύρα.
Τις επόμενες μέρες θα κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Ίκαρος μια πολυαναμενόμενη αλληλογραφία, του πλέον πολυγραφότατου επιστολογράφου, του Γιώργου Σεφέρη. Η δίτομη αλληλογραφία του με τον «Κολοσσό του Μαρουσιού», τον Γιώργο Κατσίμπαλη, έχει τίτλο «Αγαπητέ μου Γιώργο - Αλληλογραφία (1924-1971)» (επιμέλεια Δημήτρης Δασκαλόπουλος) και καλύπτει μια τεράστια χρονική περίοδο και αποκαλύπτει πολλά για το τοπίο της λογοτεχνίας, της διανόησης και της τέχνης στην προπολεμική και τη μεταπολεμική Ελλάδα. Επιλέξαμε μερικά από τα γράμματα των λογοτεχνών, σαν ένα ταξίδι σ’ έναν άλλο τρόπο γραφής, επικοινωνίας και συντροφικότητας.
Από τον Γιάννη Ρίτσο
προς την Καίτη Δρόσου
Κοντοπούλι Λήμνου,
«Αγαπημένη μου Καιτούλα,
Χαρούμενη μέρα η σημερινή. Πήρα το γραμματάκι σου, πήρα κι απ’ τον Άρη και τη Λούλα. Σας πεθύμησα. Τώρα που χειμωνιάζει και κλεινόμαστε όλη μέρα στο θάλαμο, ονειρευόμαστε και περμένουμε. Φτάσαν οι αγέρηδες –σφυρίζουν απ’ όξω– τριζοβολάν τα τζάμια. Είναι μια αγριάδα και μια δύναμη. Βαθαίνει η ερημιά. Μα η καρδιά είναι γεμάτη –το ξέρεις, γεμάτη χαρά κι ομορφιά. Δουλεύω πολύ. Γράφω κάθε μέρα –ασταμάτητα– ένας πυρετός, θέλω να σας φιλήσω απ’ τη χαρά μου– γιατί κ’ η πίκρα είναι χαρά – μπορώ να τη φτιάξω χαρά. Ω, εσύ καταλαβαίνεις. Σου γράφω βιαστικά – με περμένουν τα χαρτιά μου. Τέλειωσα ένα θεατρικό. Έβαλα μπροστά και δεύτερο – και ποιήματα. Ζωγραφίζω κιόλας. Μου στείλανε νερομπογιές. Έχω και κάτι σχέδια απ’ τη ζωή μας. Σωστός πυρετός. Είμαι καλά. Χαίρουμαι που με βιτσίζει ο αγέρας στο πρόσωπο. Καιτούλα μου, μην κουράζεσαι τόσο. Είσαι αδυνατούλα. Ο γιόκας σου τι κάνει; Ο Φανάκης, η Αύρα; Πες τους φιλιά. Νάτανε νάμαστε μαζί. Δεν πειράζει όμως. Μια κι αγαπιόμαστε – είμαστε κοντά. Απ’ τη Μιράντα πήρα δύο γράμματα. Ησύχασα λίγο. Μα, ό,τι κι αν λέω, μου λείπετε πάντα. Κι όταν δουλεύω πάω να γεμίσω μέσα μου τη θέση σας. Θάπρεπε τάχα να στο πω πως σ’ αγαπώ; Μόνο που σου είμαι θυμωμένος γιατί παράτησες την ποίηση.
Φιλιά, φιλιά
Γιάννης.
