Προσεχώς: Κώστας Γαβράς made in Greece

prosechos-kostas-gavras-made-in-greece

Πλάνο πρώτο: Ο Ηλίας και κάμποσοι ακόμα μετανάστες είναι στριμωγμένοι σε μια βάρκα. Μόλις βλέπουν το λιμενικό, πανικοβάλλονται. Ο Ηλίας δεν θα κάτσει με σταυρωμένα χέρια. Πηδάει στη θάλασσα και κολυμπάει με μανία. Μέχρι που το κύμα τον ξεβράζει σε μια παραλία. Εκεί αντικρίζει για πρώτη φορά τον Δυτικό άνθρωπο. Δεν είναι όπως τον είχε φανταστεί. Τριγύρω του όλοι είναι γυμνοί. Χορτασμένοι Ευρωπαίοι απολαμβάνουν τις διακοπές τους σ’ ένα χλιδάτο καλοκαιρινό θέρετρο. Οι συμβολισμοί είναι ξεκάθαροι ήδη από την πρώτη σκηνή της νέας ταινίας του Κώστα Γαβρά, «Παράδεισος στη Δύση», που γυρίζεται εδώ και αρκετές μέρες στην Κρήτη. Είναι η πρώτη φορά που κινηματογραφεί σε ελληνικό έδαφος, για την επίσης πρώτη γαλλοελληνική συμπαραγωγή του, που ξεκίνησε στις γαλλικές Άλπεις, συνεχίστηκε στο Παρίσι και ολοκληρώνεται στο Λιβυκό Πέλαγος. 

Μια σύγχρονη Οδύσσεια, όπου ο μετρ των πολιτικών ταινιών κάνει ένα σχόλιο για τη μετανάστευση, τον ρατσισμό, την ξενοφοβία. Οι συνειρμοί είναι αναπόφευκτοι. Ίσως η ταινία έχει αυτοβιογραφικά στοιχεία. Ίσως ο Γαβράς επιστρέφει στις ρίζες του. Για τις ρίζες πάντως του πρωταγωνιστή του, του Ηλία, τον οποίο υποδύεται ο Ιταλός Ρικάρντο Σκαρμάτσιο, δεν ξέρουμε τίποτα. Φεύγει από μια χώρα που δεν προσδιορίζεται για να βρει την τύχη του στη Δύση. «Έρχεται από έναν τόπο θυμωμένο. Είναι όμως αγνός και αθώος. Σε όλη την ταινία τον βλέπουμε να αγωνίζεται να επιβιώσει», μας λέει ο Σκαρμάτσιο σ’ ένα διάλειμμα από τα γυρίσματα. Αποκαλύπτει ότι στην ταινία δεν μιλά, παρά μόνο σε ελάχιστες σκηνές, και μάλιστα σε μια γλώσσα που δεν υπάρχει, έναν αναγραμματισμό των γαλλικών. Ακούγονται πολλές άλλες γλώσσες: αγγλικά, γαλλικά, ιταλικά, γερμανικά, ρώσικα και ελληνικά.

«Η ταινία είναι μια γλωσσική βαβέλ», μας λέει και ο Γαβράς χαμογελώντας για να μας βάλει στο κλίμα. Στο θέρετρο όπου εγκλωβίζεται ο Ηλίας θα ανακαλύψει, μέσα από τους ανθρώπους που συναντά διάφορα πρόσωπα του σύγχρονου Ευρωπαίου: ζάμπλουτους Ρώσους, ξιπασμένους νεόπλουτους και μεγαλοαστούς. Πολλές σουρεαλιστικές εικόνες θα περάσουν από τα μάτια του, μια γυναίκα βαμμένη χρυσή, τυλιγμένη με ένα φίδι, ένας νέγρος που τρέχει πάνω σε ένα λευκό άλογο στην παραλία και θα ακούσει αραβικές προσευχές… μέχρι να φύγει για το Παρίσι. Αυτό γίνεται ο προορισμός του, ύστερα από την παρότρυνση ενός μάγου (τον υποδύεται ο γερμανός ηθοποιός Ούλριχ Τουκούρ), ο οποίος τον παροτρύνει να πάει να τον βρει στην Πόλη του Φωτός.

Μέχρι όμως να φτάσει εκεί, όσο είναι κλεισμένος στο θέρετρο, θα παριστάνει τον υπάλληλο του ξενοδοχείου. Γιατί στο μεταξύ η μάνατζερ του ξενοδοχείου (Μαρίσσα Τριανταφυλλίδου) έχει εξαπολύσει ένα ανθρωποκυνηγητό για να τον συλλάβει. Προσποιούμενος τον υπάλληλο θα αναγκαστεί να κάνει κάθε είδους δουλειές, μέχρι και να ξεβουλώσει την αποχέτευση στο δωμάτιο ενός ρώσου πελάτη. Μπαίνοντας και εμείς στην πολυτελή σουίτα του, βλέπουμε τον Σκαρμάτσιο να ξεπλένει τα χέρια του σε μια μπανιέρα με ροδοπέταλα. Ο Ρώσος στέκεται από πάνω του και τον κοιτάει υποτιμητικά, ώσπου να φωνάξει ο Γαβράς «στοπ». Η σκηνή μόλις έχει ολοκληρωθεί με επιτυχία. 

Μπορεί στην καρδιά του «Παράδεισος στη Δύση» να χτυπά η δραματική ιστορία του νεαρού μετανάστη, αλλά η ταινία δεν είναι δράμα. Έχει μάλιστα και σκηνές σατιρικές, με χιούμορ. «Δεν πέφτει στην παγίδα του εύκολου συναισθηματισμού και της λύπησης για τους μετανάστες. Σου ανοίγει μια άλλη πόρτα για να πλησιάσεις τον κόσμο τους και να δεις αλλιώς και τον εαυτό σου ως Ευρωπαίο», μας εξηγεί ο Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης, ο οποίος παριστάνει έναν από τους «κακούς» που συναντά ο Ηλίας. «Η αφετηρία της ταινίας είναι μια Οδύσσεια. Ο Οδυσσέας όμως ήθελε να γυρίσει στη δική του εστία. Σήμερα οι άνθρωποι αναζητούν μια άλλη. 

Οι νέοι κινούνται από τα κίνητρα της πείνας και της ταπείνωσης που επιβάλλει ο σύγχρονος τρόπος ζωής. Πείνα δεν εννοώ μόνο να γεμίσουν το στομάχι τους, αλλά πείνα για καλύτερη ζωή, μέλλον και παιδεία. Όλες οι επαναστάσεις, η γαλλική, η ρωσική, έγιναν εξαιτίας αυτής της πείνας», επισημαίνει ο 75χρονος Κώστας Γαβράς, ο οποίος όπως πάντα αρθρώνει πολιτικό λόγο. Γι’ αυτό και όταν σπεύδουμε να τον ρωτήσουμε αν η ίδια πείνα οδηγεί τελικά και στην τρομοκρατία, η απάντησή του είναι ξεκάθαρη: «Οι επαναστάτες μπορεί να είναι κάποιοι που αγωνίζονται. Παλαιστίνιοι τρομοκράτες, όπως ο Αραφάτ, έγιναν αρχηγοί κρατών. Αν ο Μπιν Λάντεν έπαιρνε την εξουσία στη Σαουδική Αραβία θα τον αποδεχόμασταν ως ηγέτη. 

Η Δύση έχει τόσο ανάγκη το πετρέλαιο που θα τα ξεχνούσε όλα». Μπορεί ο Ηλίας να αναζητά τον παράδεισό του στη Δύση, ο Γαβράς όμως δεν πιστεύει στους παραδείσους. «Ψεύτικες υποσχέσεις!», λέει κατευθείαν. Και προσθέτει: «Πιστεύω όμως στις ιδεολογίες». Η επιλογή ωστόσο του Παρισιού ως του παράδεισου του ήρωα δεν είναι τυχαία. «Οι μεγάλες μεταναστεύσεις έγιναν σε κάθε τόπο για διαφορετικό σκοπό. Στην Αμερική για πλουτισμό, στην Αυστραλία και τη Γερμανία για δουλειά. Στη Γαλλία για σπουδές. 

Το μέλλον της ανθρωπότητας είναι η κουλτούρα και η παιδεία», λέει. Και ο ίδιος άλλωστε στη Γαλλία πήγε να σπουδάσει. Αυτή έγινε η βάση του για μια αξιοζήλευτη διεθνή καριέρα. Δεν νιώθει όμως άνετα με τη λέξη καριέρα. «Στην τέχνη δεν κάνεις καριέρα όπως στην πολιτική. Κάνεις έργα, που αν πετύχουν είσαι τυχερός. Αλλιώς ξεχνιούνται. Εγώ προσπαθώ να λέω ιστορίες για να μην κοιμούνται οι άνθρωποι. Όπως όταν ήμουν μικρός και προσπαθούσα να μην κοιμηθώ για να ακούω τις ιστορίες που μας έλεγε ο πατέρας μου».

* Το σενάριο της ταινίας υπογράφουν ο Κώστας Γαβράς και ο Ζαν Κλοντ Γκρινμπέργκ. Παίζουν ακόμα: ο Ρώσος Ίγκορ Ραπόποφ, η Γερμανίδα Τζούλιαν Κέλερ, οι Γάλλοι Ερίκ Καραβάκα και Λέα Βιαζεμσκί, και οι Έλληνες Ιεροκλής Μιχαηλίδης, Άννυ Λούλου, Άρτο Απαρτιάν, Τάσος Κωστής, Ντίνα Μιχαηλίδη.